Лаьмнаша ца дицдо - Магомет Абуевич Сулаев

лахьара аьлла.

Лехац ас, дехац ас

Даима вахийтар,

Йа дахар нехачул

Сайн деха хилийтар,

Дехац ас къахьонаш

Цагайтар сайна:

Луо Ахьа халонаш

Ма-оьшшу Хьайна!

Амма со, йо, Дела,

Хьастало Хьуна:

Иманца уьш лан а

Ницкъ лолахь суна!

Ткъа Айхьа со зуьйш а

Ӏазапан хьолахь,

И Ӏазап со динехь

ТӀечӀагӀвеш лолахь!

Лаахь со, йо, Дела,

Хеназа виэлахь,

Амма сан цхьа дехар,

Доьху ас, делахь:

Йо, Дела, хьайн декхарш

Ас кхочушдаллалц,

Сан вахар дуьнен чохь

Ма хададелахь –

Ахь суна, вешшехь тӀе –

Дехкина декхарш –

Сан даг чохь даима

Седанех сиэгарш!

Паналлин шораллехь

Хьайн доза доцург!

Ӏаламан кӀоргаллехь

Хьайн бух а боцург!

Стигланехь тхов боцург,

Заманехь йист йоцург,

Дерриге дуьненан

Хьуо цхьа бен да воцург,

Хьуо векъа цхьаннен а

Ницкъ хир боцург!

Дуьнен чохь дерриг

Хьайна чулоцург!

Чот йоцу кескаш йеш

Ахь дуьне декъна,

Адамийн ницкъаш а

Бес-бесар бекъна.

Уьш вовшех летабеш,

Царах цхьа уьйриг беш,

Ахь дуьне хьийзадо,

Кхехкадеш йайха,

Цу тӀамах дахаран

Кхерч бина Айхьа.

Дехац ас цу тӀамах

Суо ваккха аьлла,

Йа хьалххехь — тоьллачех

Вахьара аьлла!

Йо, Дела! Со эшахь,

Кхоа ма велахь,

Цу тӀеман кӀуркӀмане

ДӀахӀоттавелахь!

Амма сан цхьа дехар

Ахь кхочушделахь:

Сан валар цу тӀамехь,

Цу къизчу къовсамехь,

Ахь къобалбиначийн

МогӀарехь делахь!

(1948 — 2 июль, Гродеково, Каз. ССР)

4

ЦӀеналлехь син куьзга лардар

Йо, Дела, Ахь тхуна хьоьху. (*)

Делахь а дахаран ворда

Тхан къинойн чкъурган тӀехь йогӀу…

Йо, Дела, ас хьоьга доьху:

Къа доцуш вахар ца тарлахь,

Хьайна тӀе ца кхачош боьха,

Къа такха йиш, мукъна, лолахь.

(1965 — 9 июль)

(*) «Орга» журнала тӀехь «тхоьга доьху» ду. Вайн кхетамца иза гIалат ду. Цундела, редактора нисйеш, «тхуна хьоьху» йаздина. И.М.)

5

Дуьненан жовхӀаршлахь –

Массарел дезаниг,

Дахаран тамашлахь –

Уггара боккханиг,

Дела, Ахь ма кхоьлли хьекъал!

Хьайн некъах кхиарна

И гӀо деш дацахь,

Цуьнан гӀоьнца иманехь

Со чӀагӀлуш вацахь –

И жимдай, со велахь декъал!

(1965 — 3 август)

6

Гуш воцург — массо гург,

Хьайх тешча — синтем лург,

Дуьненан серлонан эла –

Хастам бо ас хьуна, Дела!

Хьайх тешарш кхоьлли ахь –

Хьайн ирсах уьш Ӏабо,

Цатешарш кхоьлли Ахь –

Тешачийн мах хадо,

Буьйса а ма йели

Де хазахетийта,

Хаза де ма дели

Бакъдериг къастийта!

Цундела, ца вуьтуш

Боданийн долахь,

Йо, Дела, доьху ас,

Де сирла лолахь!

Амма и сирла де

Со Ӏехош дагӀахь,

Серлонгахь сайн сица

Со бӀаьрзе вагӀахь,

ТӀаккха ас сайн дахар хуьйцу:

Ахь лолахь сагойту буьйса!

(1965 — 3 август)

7

Йо, Дела! Цхьа шеко

Сан дагах лета:

Ӏожаллех цакхерар –

Цакхерар Хьох хета!

Ӏожаллех тӀех кхерар –

Цатешар Хьох хета!

Нисвехьа нийссачу

Барамехь, Дела:

Ийманехь чӀагӀваллалц

Ӏожаллех ларвай,

Ӏожалла тӀекхаччалц

Стогаллехь чӀагӀвай,

Кхачаве Ахь тӀаккха

Хьайн дикчу кхиэле.

(1965 — 3 август)

8

Йо, Дела, Ӏожаллин махкахь

Со, тасий, ма витлахь байлахь.

Валар геннахь дара алий,

И дицдарх Ахь со ларвелахь,

Амма герга и кхаьчча,

Со цунах кхера ма велахь!

(1967 — 4 июль)

9

Сан дегӀ, са вовшашца

Барт байна догӀу:

ГӀерта уьш дӀаскъаста,

Витина со:

Стиглах схьадаьлла са

Стигла дӀагӀерта,

Лаьтто а шен чкъуьйриг

ДӀаийзайо!..

Йо, Дела, сан дегӀ ахь

ДӀалахь а лаьтте,

Сан са ахь дӀахьолахь

Хьайн цӀенчу хьаьтте!

(1967 — 2 октябрь)

10

КЪАЙЛАХАРА АЗ

Хьо вицлой ма Ӏелахь –

Со вицлуш вац хьуна.

Кхера а ма лолахь –

Со сихлуш вац хьуна!

Хьо кийча хилалахь,

Мел веха дуьненахь:

Ас кхойкхур ву хьоьга

Йиш йоцчу ва хенахь!

Вохий ма хьовзалахь –

Виэн вуьгур вац, хьуна,

Воккха а ма велахь –

Вухавоьрзур вац хьуна!

Цхьа лерг хьайн дӀакъовлий –

Белхарш ца хазийта,

Важа лерг а дӀакъовлий –

Беларш ца хазийта,

Кхин вуха ца хьоьжуш,

Хьо новкъа валалахь!

Вигарна баркалла

Хьайн даг чохь алалахь!

Тиша духий ма хилалахь –

Ма воьхна аьр хьуна!

ТӀех кеч а ма лолахь –

Сонта ву аьр хьуна!

Хьан дика дерш дагардан,

Хьан вонаш дагардан

Хьо вуьгуш ву хьуна!..

Вохий, ма хьовзалахь;

Хьан дика дерш совдалахь,

Хьо вогур вац хьуна!

Къинхетам хилар гой

ТӀех воккха ма велахь,

Кхел чӀогӀа хилар гой

Вохий, а ма хилалахь:

Сайн хьоме бер санна

Ма веза хьо суна.

Делахь а хьол чӀогӀа,

Сайл а тӀех йезариг

Сайн нийсо йу суна!

(1969 — 9 март — 03.00 гӀенах).

ВОЬЛХУ САЛТИ

(баллада)

ЦIий Iенош, бомбанаш лелхар

Дуьнен чохь соцуш а дац.

Берийн а, нанойн а белхар

ХIинца а датуьйш ма дац.

ХIинца а и тIом дIабалац,

Хийламмо бо къаьхьа къурд.

Амма сан даг чуьра далац

Воьлхучу салтичун сурт…

Некъана йуьстах а ваьлла,

Накъостех къаьстина шен,

Воьлхуш Iа и, ша а ваьлла,

Лахвелла цу тIулга тIе.

Йерриг а ченаша йуьзна,

Iаьвжина и беран йуьхь,

Дерриг а берчаша дуьзна

Ду цуьнан топ лаьцна куьг…

Алахьа, хьо хIунда воьлху –

Оцунах со кхуьуш вац:

Хьо тIамтIехь тоьлла ма вoгly,

Чевнаш а хьуна тIехь гац?

Фашистийн ардангаш отуш,

Хедабеш дIаьндаргийн некъ,

Хьайн бIаьргех тадам ца болуш,

Хьо майрра ма ваьлла чекх?

Ткъа xIинцa хьо воьлху хIунда?

Хуьлий-те велхарх а йал?

Гин-техьа цIеххьана хьуна

Хьуо йoIцa лаьттина талл?

Ткъа талл и, мотт боцуш дийца,

Дагийна го бомбано.

Йезар а йац аьлла, хIинца

Хазарна воьлху-те хьо?

Йа йу-те и дIора школа,

Херцийна шен пенаш го,

Дуьххьара хьан динарг дола,

Куьг хьокхуш, кхиийнарг хьо?

Йуй-те и жимачохь дуьйна

Шена чохь, малх лепарехь,

Итт шарахь бакъдериг хьуна

Чухудуш деллариг эхь?

Дуьххьара абат ахь йешнарг,

Латийнарг кхетаман суй,

Дуьненах хьо дуьххьар тешнарг,

Хиънариг хьуо адам дуй?

Аьллариг: уггаре хазниг

Стигла кIел вайн дуьне ду,

Дуьненан йоккхаха хазна

Лаьттара адам а ду!..

Дийцахьа, хIун ла ца делла,

ЦIеххьана таьIина хьо?

Йа, хилларш карла а девлла,

Йуха а дог ийжадо?

Йа, толамца тIом чекх ма-белли,

Йуха а дагбаьхки-те

Цу тIамо дIабаьхьна безарш.

Хьан даг чохь шайн йитна цIе?

Йа вийна Киевна кIела

Дай, ваший дагавеа-те?

Фашистийн лагерехь йелла

Хьайн йиша дагайеа-те?

Йа сагатделла-те нанна,

Дагабеъна и мерза стом?

Йа хьаьхна, массарна санна,

Хьуна а и къиза тIом?

Алахьа, xIyн ла ца делла,

БIаьргара хиш ийдало?

Кийрахь ша тар а ца белла

ХIун бала схьагIертало?

Йа ахь а тIамехь ца ваьлла

Дайинчу адамийн бIо,

Шайн гIаларт карзахадаьлла.

Буьйсенца схьахIуьттуш го?

Аьттачу гIаланийн сарташ,

Лазартнех