Лаьмнаша ца дицдо - Магомет Абуевич Сулаев

Увайс кертахула дIасахьоьжура. Школин кертарчу хийцамаша бIаьрг тIеуьйзура Увайсан: керла корпус а товш хетара; йоьттина йаьлла мехкарийн интернат а шифер тIейилличахьана йолура. Урок чекхйолу хан хиллалц, иза школин кертахула волавелира. Ша вевзина, шега хьоьжуш санна хетара, тIамарш а йаржийна лаьтта «Дада-бIар». «Хьо мила ву?» — хоьттура къоначу дитташа! ХIоккхузахь схьалецира цо Селитин коьртара мохо дадийна йовлакх… Эццигахь бихкира Селитас кхуьнан пIелг… Кху кертахь хезира дуьххьара цу тIеман буьрса хаамаш! Кхузахь кхиънера кхеран дог-ойла a. XIapa беш а йара кхеран синойн беш! Кхузара дIаболабелира кхеран доккхачу дуьнене боьду некъ. ХIинца, вахаран муттах Iаьбба, шен дахаран цхьа боккха го чекхбаьккхина, йуха а кху керта схьакхечи…

Амма дог хIинца а ца тешара Селита хIоккхузахь, йуххехь хиларх а, баккъала гур йу бохучух а. Нурседас Увайсе чукхайкха дешархо ваийтира. Увайс детталучу дагца чоьхьаволавелира: «Баккъал гур йу-те и хIинца? Муха карор йу-те и?.. Со а… хIинца муха хетар-те цунна?»

Кхарна вовшийн дуьххьара гар нахана йуккъехь ца хилийта а, Селитина и вевзийла хьажа а, Нурседас Селитин кабинета чу кхайкхийтира Увайсе, шаьшшиъ цу чохь а йолуш.

— ХIинца вайга дукха хенахь дуьйна ганза цхьа хьаша вогIу-кх, Селита! — элира Нурседас.

Селитин дог тохаделира.

НеI а тоьхна, чоьхьавелира Увайс.

Селитин шуьйра диллина бIаьргаш цеце тIедогIаделира цунна. Селита цкъа йухахилира, шен бIаьргех ца тешаш, тIаккха цIеххьана дог кIадделла, ша йолччохь диван тIе охьайахара иза:

— Увайс… — боху цхьа дош а олуш.

Чехкка неIаран зайл дIа а боьллина, Нурседас хица дашийна гата Селитин логах а, бIаьштигех a, 6Iaьpгex а хьаькхира. Ша диначунна дохкойаьлла: «Iовдал со йаI!», — эккхийтира Нурседас.

Воьхна хьаьвзира Увайс:

— Селита! Селита!.. — кхойкхура цо.

Доккха са а даьккхина, сихха меттайеара Селита.

— Сан Селита!

— Марша вогIийла, Увайс! — диттийн IиндагIехь лепа шовда санна, гIийлла самукъане йелакъежара Селита. И шиъ мараиккхира Нурседа а йолччохь. Амма оцу мараэккхарца хIун дара, йиш-вошаллин гергарло, йа берахьлерачу безаман цIеналла?.. Йа деххачу шерашкахь вовшашка тийсинчу синойн хьагар?.. — ца къасталора Нурседига.

Селитина дуьхьал гIанта охьахиира Увайс. Тамаше хийтира цунна: тоххарлерачу Селитех йоьзна хилла хIуманаш хIинцца схьавогIуш йуха гаро, мелхо а, дикахо дагадоуьйтура йоьIан хIетахьлера амат, ма-дарра и меттахIоттош, хIинца и ша гучул. Ia-ш, йуьхьанца жим-жимма, тIаккха сихха тохарлеррачух дуьззина йуха дIатарделира Селитин амат. Оццул вовшех хьегна доллушехь, эхь а хетара вовшашка лерана хьежа, ткъа ца хьаьжча а ца Iалора. Тохара санна къона йацахь а, оццул хан йаьллашехь, и кIезиг хийцайелча санна хийтира цунна: «Ас лайнарг а ца лайна», — дагадеара. Селитин хIинцца хебаршка эха доьлла бIаьргийн гонаш а, косынки кIелдIахула, хьаргIанан тIам санна, Iаьржачу месашлахь наг-наггахь, детийн хьесех тера, лепа кIайн чоьш а товш, цуьнан васт кхолуш, кIоргачу маьIне хийтира Увайсана.

Селитин собаре Iаьржа бIаьргаш, хьалха санна, цхьана эшшарехь лепара, шайн кIоргехь догучуьнан дуьхье цхьа а кхиа йиш йоцуш, ткъа Селитина Увайсан амато кIезиг дагавоуьйтура мацахлера Увайс: цуьнан йуьхь хIинца, шен къона аматаш дайна, чевнийн моьнаша а, къежваларо а хийцинера, аз а, бага тоьхначу кIайчу цергаша, кхечу aгIop доькуьйтура, амма цуьнан дIахIоттаран а, Iеран а кеп, куьйгаш лелор а — хIетахьлерраниг дара.

«XIapa ву-кх суна сел кIоргера везнарг, оццул ас сатийсинарг», — бохура Селитин даго: Увайсан хIинцалера амат тохарлера Увайсах хIинца а дIа ца уьйра. Делахь а… Селитина дерриг дуьне хIинццалц схьа дицдинарг и Iийриг-м вара!

Ойланан ницкъаца жималла йухайерзийна, йукъайоьлла хан а ца лоьруш, хIетахь диссинчуьра дIабахьа лаьара Селитина шайн безам, амма и дан ницкъ ца кхочура: йукъайоьлла хан нуьцкъала йара.

— Селита, хьайн дош кхочушди ахь! — элира Увайса, серлаваьлла.

— Ахь, ткъа?.. Зуда йалийна-м вац хьо? — забаре хаьттира.

— Дера вац, Селита… Делахь а, оьздангаллица хьоьга ца кхачало цхьа а! Ахь со вицвинехь а, бехк ца биллал, даккхий хIуманаш дара шуна тIехIиттинарш. Бакъду, Селита, ас лайнарш хьуна хиъча, цу тIехь хьо соьга-м нислур йацара!

— ДIадевлларш дитахьа! Алахьа, йезий хьуна со хIинца а… йа дош кхочушдархьама воллу хьо?.. — хаьттира майрайаьллачу Селитас.

— Дуьнен чохь мел долчул чIогIа!.. Хьажал!.. — аьлла, кителан хьалхарчу киснара схьадаьккхина, мацах Селитас шен пIелг дIабихкина, йовлакх схьауьйхьира Увайса.

— Хьажахьа! ОстопираллахI! — делира Нурседега…

ТIаккха, шен кофтин киснара, блокнота йуккъера схьаэцна, дакъаделла, басадаьлла петIамат-зезаг гайтира, йист а ца хуьлуш, Селитас!

— ОстопираллахI! — йуха а цецйелира Нурседа. — Ма доккха хIума ду-кх: цкъа а соьга ца гайтинера-кх ахь иза, Селита!

— Селита, алал хIинца ахьа: реза йуй хьо?.. — къовзийна-а хаьттира Увайса, чевнаша шен эрчаваккхар дагалаьцна.

— Дера йу! — цуьнан ойланах кхийтира Селита, — суна хьан йуьхьал а чIогIа дезарг хьан са ду!

Цара эццигахь барт бира, Нурседа теш а йолуш, Увайс цIа варна шолгIачу майхь Керима школин кертахь дан дагалаьцна долу ловзар, кху шиннан цхьаьнакхетар дIадерзош а, хилийта. Цкъачунна Увайс дIанисвира школехь тохара кхеран хиллачу цIа чохь.

* * *

Цу сахьта йуьртахула чекхделира Увайс цIаварх хабар. Дукха нах: кегийрхой а, нийсарой а таттабелира школин керта. Массара а — вевзачара а, хезначара а, — маравуьхкура Увайс. Эххар а, войдаьллачу накхарша санна, школин кертахь гIар латтийна Увайс волчу баьхкинарш, дIасабекъабелира, цуьнга шайгий-шайгий хьошалгIа а кхайкхина.

Увайс Тавсолтина дуьхьалхIоьттира, цуьнан цIа а вахна.

— Марша-могуш хуьлда хьо, Тавсолта. Со Увайс ву…

— ЭлхьамдуьлиллахI! Марша вогIийла хьо, Увайс! — Тавсолтина а хезнера и цIавеъна бохург. — Далла хастам бу хьо цIа веъна! — воккхачу стага маравоьллира иза, тIаккха вист ца хуьлуш лаьттира ший а. Тавсолта лаьттан бIаьра хьоьжура: цунна дагавеара Дауд: «Делахь а, дан хIума дац-кх Делан кхелана», — гора Увайсана цуьнан йуьхьа тIехь.

Тийна хьоьжура Увайс, дагахь цунах эхь а хеташ: «Со вийна а волуш, хьан кIант велара цIа веъна», — хийтира Увайсана.

Увайсана дика гора Тавсолтин къанвалар: маж-мекх кIайделлера, логан шина а агIорхула охьадогIура хебарийн кIорггера хершнаш. Къежделла цIоцкъамаш, къухах тера схьагIоьртинера кIайчу хьаьжа тIера. Амма царна кIелхьара хьоьжу бIаьргаш, тIехула тесначу овкъарх чекх суйнаш а туьйсуш, йогу цIе санна, хIинца а нуьцкъала лепара.

— Дика ду цIа веъна… ТIаккхахула а гур… Вало, хьайн гIуллакхашка хьажа, — аьлла, Увайс дIавахийтира Тавсолтас, цхьацца хеттарш ша дина ваьлча.

ТАВСОЛТА ДIАВОЬДУ…

ШозлагIчу Iуьйранна Тавсолта волчу чухIоьттира Нурседа. И шиъ вовшашка дист хуьлуш дара хIинца.

— Дада! Вайн йуккъе лела сов нах а бац. Ваьш дисина вай. Ахь бехк ма билла. Вешан гIуллакх вай къасточохь, схьагарехь, оьшуш а бац хийра нах. Цундела, ахь пурба лахь, хьох дагайала цхьа гIуллакх дара-кх сан хIинца, — шен коьртара йовлакх кхин а тодира Нурседас.

— ТIаккха!

— Тхуна ма-хаъара, xIapa йерриг йурт а теш йолуш, беран хенахь дуьйна вовшашка хьежна, вовшашна хан а йуьллуш, къаьстина ду Селитий, Увайссий. ХIинца Увайсан тамаше цIавар хилла.