Дарц - Абузар Абдулхакимович Айдамиров
Шрифт:
Интервал:
Закладка:
Йуьртан гIуллакхашна тIера дIайевлира Iелин ойланаш. Иза цIа веана ши шо гергга хан йу. Тохара цо, тешаш а кхайкхина, Ахьмадца къамел динчул тIаьхьа дIатийра йуьртахь царах лаьцна лела эладитанаш. Айза баттахь, шина баттахь цкъа йогIура шен кIант волчу. Дукхахьолахь кIентан бераш ган, царах цхьаъ цомгаш хилча. Ахьмад а вогIура, Iела волчохь нийсарой цхьаьнакхетча. Iусман а, Дауд а шина а кертахь а, арахь а болх хилча, вовшашна гIo деш цхьаьна хуьлура. Ткъа йалхитта шо долу Айзин йоI Седа хIора дийнахь бохург санна йогIура кхуза. Ма-йоггIу Iела волчу цIа чу а йогIий, цунна мара а оьккхий, цIа чохь цIано йан хIуттура. Iелин мотт-гIайба цIена латтадора, бедарш йуьттура, цIенкъа нуй-гIум хьокхура, цунна бовхачу кхачин гIайгIа бора.
Iелина там бан гIертара уьш массо а. Амма цуьнан дог даьллера хIокху дуьненах. Шен хенарчу нахаца пхьоьханахь, мовладехь, сагIа доккхучохь охьахиъча а, наггахь вист а хуьлуш, тийна-таьIна Iapa иза. Йуьртан гIуллакхашна йукъа а ца гIертара. Iелин сагатдийриг цуьнан хIусамнана цахилар а дацара. ХIусамнаной а белла, атталла дола дан доьзалхой а боцуш бисина дуккха къена нах бара. Ткъа Iелин кIант а, нус а, церан бераш а ду. Уьш массо а, кхин тIех хуьлийла доцуш, дика а бара цунна. Iелина там лоьхуш, мосазза а цунна зуда йалор а хьахийнера цара. Амма иза реза ца хуьлура. Йалийнчу зудчуьнгара хIун там хир бара цунна? Бедарш йуьттур йара, кхача а кечбийр бара, хIусам цIена а латтор йара. Оцу aгIор несо а, кIентан бераша а, Седас а цхьа тайпа эша хIума ца дуьтура цунна. Зуда йалийча, цаьршинна йукъахь безам-марзо хир йу бохург дIадаьллера. ХIокху хIусамехь цхьаьна-м Iийр дара. Хийра ши адам санна. Болчунна тIе а и бала ца оьшура Iелина. Цо дуьненахь йаккха йисина хан дукха хир йац. Тахана ву а, кхана хир ву а, ца хаьа. Шовзткъа шарахь а Iийна иза хIусамнана йоцуш, мел йисинехь а, йисинчу хенахь а Iийр ву.
ХIун дара а, хаац, цхьа хан йаьлча, цкъацкъа де-буьйса схьалоций, сингаттамо бIарзвора иза. Цо мел чIогIа дуьхьало йарах, шайтIано даг чу туьйсура ша дийна а волуш Айза маре йахар. Ша мел собаре велахь а, иза кхин цкъа а хьехо ца оьшуш чекхдаьллехь а, наггахь иза Iеткъара Iелина.
Сибрехь волуш Iелас нийат динера, нагахь санна ша мацца а цкъа дийна даймахка верзахь, шен таро а, могашалла а хилахь, Хонкара а вахана, цигахь дозанехь вийна дIавоьллинчу вешин Аьрзун а, цуьнан доттагIчун Чорин а кошан барза тIе хIотта. Иштта чIогIа шен сагатделча, цхьана ханна кхузара дIа а ваьлла, цига а, Гуьржех, шен доттагI Николаз волчу а ваха дагадогIура цунна. Амма цига воьдуш ахча дезара. Ткъа Iелин иза дацара, хир ду ала, меттиг а бацара.
Iелин сингаттам дIаойуш, хIокху дуьненах бозабелла бисина цуьнан деган буткъа цхьа хьаса ца ходуьйтуш, Iаьржачу бодашкахь серло луш къега чиркх санна, цунна серло луш йеккъа цхьа Седа йара. Iелин шен йоI ца хиллера. Хилча а, шен йoI а хир йацара цунна Седа санна дика. Ткъа шен йоI хилча, иза Седел тIех дукхаезар йацара Iелина. Iаламат оьзда, хаза гIиллакхаш ду Седин. Оцу дерригенал а совнаха, кхин а дара Iелин дог-ойла цу йоIах йоьзна. Ша ма-йарра жимачохьлера Айза йара Седа. ХIетахьлерчу Айзичух тера йуьхь-сибат, Iаьржа, йуькъа, йеха месаш, бIаьргаш тIехула тIамарш йаржийна Iаьржа цIоцкъамаш, хьекъале, къинхетаме Iаьржа бIаьргаш, дуткъа, куьце дегI. Ткъа аз мел тера ду! Эсала, дог хьостуш, маслаIате. Цкъацкъа, вицлой, шен а, Айзин а йоI хетара цунна Седа. Сих-сиха Седин хиндолчу дахаран ойла а йора Iелас. Цхьана осалчу стаге маре а йахана, иза дакъазайаларна а кхоьрура. Иза ша реза волчу стаге маре а йахана, цIа-цIе а, керт-ков а долуш, доьзал а болуш, йаха хиъна де галлалц ша вахаре са а туьйсура. Дависарг, Овхьад велахьара цхьа пхийтта-ткъа шо къона. Цуьнца йа иза санначу къонахчуьнца ирсе хир йара Седа.
Массо а де долалора Iелин, Седа схьайаре ладоьгIуш. Седин когийн тата а девзара, цо керта-арахь дуккха а адамашна йукъахь мел меллаша къамел деш хилча а, цуьнан аз а девзара. Седе хьоьжуш, цунна карлайолура генна дIайахана, гIан а, туьйра а хилла йисина шен а, Айзин а къона хан. Шен безам хоуьйтуш, шовданан коьртехь ша Айзига дуьххьара къамел дар а. ХIора дийнахь суьйранна Айза, кIудал пхьаьрсах а тесна, шайн кертара арайаьлча, шовданан коьрте кхаччалц а, иза хи эцна дIайоьдуш а, ша цунна улло а хIоьттина, меллашчу боларахь, лохха къамел деш, шаьшшиммо йаьккхина хан а. TIаккха шаьшшиъ цхьаьнакхетта хьалхара хала шераш а. ТIаккха Айзин дегIаца Iyмap а волуш, шаьшшиъ Оьрза-ГIала дахча, цигахь гIалгIазкхаша шайн ворданна гуо бича, Айзин кхерайалар а. ТIаккха ша Хонкара ваха новкъа валале а, лаьцна Сибрех вахийтале а шаьшшиммо цхьаьна йаьккхина ши буьйса а…
Ша цIахь воцуш схьа а йеана, Седа дIайахана аьлча, чам байра Iелина. Тахана кхин йогIур ма йац иза. ХIара делкъал тIаьхье а, тховсалера буьйса а шарал йахлур йу Iелина.
Иза шен ойланех йукъахваьккхира керта деанчу когийн татано. Иза Iусман вацара. Цуьнан когийн тата а девзара Iелина. Иза хIокху керта цкъа а ца веанчу стеган когийн тата дара. Iеле цкъа-шозза мохь тоьхна, йиллина лаьттачу неIаре схьахIоьттира йуьртан туркх. Чувехча, цIа чу а ца велира.
– Iела, пурстопа канцалле кхойкху хьо, – элира цо, и шиъ хьал-де хаьттина ваьлча.
ХIунда кхойкху бохуш, туркхе хеттар эрна дуйла хуу Iела, шена тIе цIена духар а дуьйхина, йукъах детица кхелина доьхка а, шаьлта а дихкина, аравелира.
2
Йуьртан канцелярин кертахь гоьзанех дIатесна иттех говр а, белшех кхозуш тоьпаш а йолуш, хIиттина лаьтташ а, хевшина Iаш а масех салти а вара. Цхьаммо а ца сацош, канцеляри чуваьллачу Iелина, цицигачух тера мекхаш а дусийна, мукадехкачух тера ши бIаьрг а цIийбина, цхьана хIуманна-м оьгIазвахана СаьIадана тIекъекъаш, Хамов карийра. Iела неIарх чуваьлча, хазахийтира СаьIaдaнa.
– XIapa ву-кх ахь схьакхайкхийтина Абубакаров Iела! – йуьхь йекхайелира цуьнан.
Iелас оьрсийн маттахь маршалла хаьттира пурстопе. Амма вукхо иза дIа ца ийцира.
– Хьо ву и бунтовщик? Каторжник? Социал-демократ? – цавашаре вела а къежаш, Iеле хьежа хIоьттира Хамов. – Делора ву, церан ваша хила ма-веззара! Нохчо – социал-демократ! Ревво-люцци-оннер! ХIара-м Iаламат беламе дай! – Iелин гай тIе шедакхаж Iоьттина, гIадвахана велавелира иза.
Iелас хала сатуьйхира.
– Муьлхачарех ву хьо? Большевик ву, меньшевик ву?
– Цхьаннах а вац, – паргIат жоп делира Iелас. – Цаьрца хила къена ву со. Амма большевикийн гIуллакх ас даггара къобалдо. Цхьа ткъех шо къона велахьара, шеко йоцуш цаьрца хир вара.
– Сацае хьайн муцIар, къена вир!