Дарц - Абузар Абдулхакимович Айдамиров
Шрифт:
Интервал:
Закладка:
– Дала бекхам оьцийла цуьнан бохаман бехкечарех!
– Амин!
– И нохчийн эпсарш а, совдегарш а, гIебартойн, гIyмкийн элий а, гIалагIазкхийн хьоладай а, вайн дайн хилла латтанаш йолах а, йукъахь а вайга леладойтуш, цхьана ханна вайна мехах духкуш, шаьш балхах куьг дIа а ца тухуш, хьолана букъабелла, хьоло хьерабаьхна бехаш бу. Вайн хьацар, вайн цIий ду цара Iуьйдург. Ишттачу нахах помещикаш олу Россехь. И помещикаш нохчашна йукъа баьржина шовзткъа шо бен дац, хIетте а цаьрца машар ца хуьлуш, церан лолла ца лалуш, цаьрца къийсам латтош ду вай. Ткъа и помещикаш цIе йолу нах оьрсашлахь болу эзар шо сов хан йу. Россера дерриг латта оцу помещикийн долахь ду, ткъа халкъан долахь цхьа коржам а латта дац. Iедал а помещикийн карахь ду. Халкъ царна деца, церан лоллехь ду, халкъан цхьа а тайпа бакъо йац. Цаьргара латта схьадаккха гIерташ, шайна адамийн бакъонаш лоьхуш, нийсо лоьхуш, бIешерийн дохалла царна дуьхьал къий-сам латтош бу шу санна болу оьрсийн ахархой. Церан xIоpa керла гIаттам цIела карчийна Iедало. Уьш набахтехь бахкош, Сибрехь хIаллакбеш болу эзар шо сов хан йу. Оьрсийн белхалой а, ахархой а хIинца а гIевттина паччахьан Iедална, помещикашна, хьоладайшна дуьхьал. Тахана сийна цIе кхерста йерриг а Россехь. Ахархоша бекхам оьцу шаьш лоллехь латточу помещикех. Церан латтанаш шайн дола доху, церан бахамаш багабо, гуттар а къиза помещикаш бойу. Паччахьан Iедалан ницкъ ца тоьу и помещикаш ахархойн бекхамах ларбан. XIоpa йуьртахь латто эскарш дац цуьнан. ТIехула тIе, салташна ца лаьа ахархошна герзаца дуьхьало йан. И салтий шаьш а бу селханлера ахархой, царна ца лаьа шайн дайшна, вежаршна, наношна, йижаршна йетта. Оцу ахархойн бекхамах и помещикаш ларбан йолахой, йа нийсса аьлча, чаьлтачийн декхар кхочушдан нах беза Iедална. Мила гIyp ву цига, шен лаамехь чаьлтачан декхар кхочушдан?
– Адамаллин цхьа а чо шен дегIаца болу стаг гIyp вац!
– Кхузахь ваьшна таIзарш деш лела салтий бIаьрга ган ца беза вайна а!
– Салтий-м шайн лаамехь а ца баьхкина кхуза, нуьцкъах балийна!
– ХIетте а безам бац вайн цаьрга!
– И адамаллин цхьа чо шайн дегIаца боцу, ахчанах бехк боцчу оьрсийн ахархойн цIий Iено резахилла нах карийна ламанхошна йукъахь. Нохчашна йукъахь. Ткъа вайн йуьртахь Домбин Мудар а, Дасин Расу а карийна!
– Мудара къаьркъанан кедах шен да а вуьйр ву!
– Дасин Расу а йу-кх изза пис, тIуьйлиг а!
– Дала дийна цIа ма верзавойла цига вахнарг!
– Йуьртана а, махкана а эхь ду иза!
Куьг хьала а лаьцна, гIовгIанаш совцийра Овхьада:
– Нохчийн къомах лайш, йолахой, чаьлтачаш ца бевллера цкъа а. Амма хIокху тIаьххьарчу заманахь гучубуьйлу уьш. Шовзткъа шо хьалха йолах оьрсийн-туркойн а, ши шо хьалха оьрсийн-японийн а тIаме бахара нохчий. ХIинца, Россех а бахана, жIаьлеш санна, помещикийн бахамаш ларбан а бохку. Уьш совцо беза вай. Къомана тIе эхь доуьйтучул, мацалла вала веза xIopa нохчо! Амма вайн бертаза цига воьдучунна хIун де вай?
– ХIокху йуьрта йухабогIу некъ бехка беза царна!
– Йуьртах баха беза церан доьзалш а!
– Седа дуьхьал гIойла цига ваха дагадеанарг!
Нах дIаса а тоьттуш, веана Овхьадана хьалха хIоьттира дерзинчу дегIа тIе дуьйхина морсачу машин эттIа чоа а, хеча а, когахь йакъайелла неIармачаш а, коьртахь тиша кхакханан куй а болуш, йуккъерчу дегIара шовзткъа шо хенара векъана стаг.
– Овхьад, ахь и гIовгIанаш совцайахьара, xIокxy нахе цхьа-ши дош эр дара ас, – элира цо.
Оцу тIелхигашна тIехула гIодайукъах дихкинчу кхелинчу доьхкарх кхозучу безчу механ детица кхелинчу шаьлтанан макъарна тIе цхьа куьг а диллина, важа хаьн тIе а хIоттийна, цхьа ког хьалха а тесна, нехан йаххьашна тIехула шен ира хьажар кхарстийра цо.
– Со пис, тIуьйлиг йу аьлла, мохь туьйхира шуна йукъахь цхьаммо, – къамел долийра цо, йовхарш тоьхна, шен аз а тодина. – Ас хьанна къола дина, со хьаьнга сискал йеха вахана, ас хьанна хьалха корта таIийна? Сан бераша хьенан шун харцийна йа уьш хьенан кIари чохь карийна? Йа вайн йуьртана, цхьана стагана тIе бохам беача, сайнчул тIех хьенан дог Iаьткъина? Диканиг хилча, суначул тIех хазахетта мила хьаьвзина? ХIаа, со къен-миска ву. Амма хIapa сан маззакъдоьлла куьйгаш, сан кийрара дог цIена а, хьанал а ду. Суна пис, тIуьйлиг аьлларг гучувала, ша боьрша велахь. Овхьад, сан исс бер ду. Кертахь хьайба дац. Ирзо тIера даьлла йалта Iаьнах довла а ца тоьу тхуна. Россерчу хьолахойн бахамашна гIаролла дан ваханчунна ахча а, говр а, тIедуха-когадуха а ло аьлча, сайн доьзалан ойла йина, цига ваха резахиллера со. Амма, иза ахь ма-дуьйццу дуйла, ца хаьара суна. Со кхетта хIинца. Тхайн кертарчу итт адамца тховса мацалла лийр велахь а, со гIyp вац цига. Иза ду сан тIаьххьара дош!
ТIевеанчу Дошас къевллина маравоьллира Расу.
– Дела резахуьлда хьуна, Расу. Дала дукхавахавойла хьо. Хьан къонахаллех шек стаг ца хилла йуьртахь цкъа а. Ткъа пиcaш а, тIуьйлигаш а вай йерриг а йу. Амма хьан доьзал меца а болуш, тхайнаш буьзна а хир бац. Баркалла хьуна!
– Нагахь санна Домбин Мудар вайн бертаза тражник хилла Росе гIахь, цунна хIуй кхайкхош, йуьртах араваккха реза дуй шу? – мохь туьйхира БIаьштага.
– Реза ду!
– Реза воцург вуй?
– Цхьа а вац!
– Овхьад, кхин дуй хьан ала?
– Масех дош дисина. Кхечу йарташкарчу наха сардалан а, паччахьан а цIарах кехаташ йаздина, шайн маршонехьа къуьйсучу оьрсийн а, кхечу халкъийн а гIовттамаш хьошуш, дакъалаца вайнах йолах салт а, стражникаш а бохуш, Россе дIакхийларна дуьхьало йеш. Оцу кехаташ тIехь йаздина, нохчий цкъа а чаьлтачаш ца хилла, хIокху тIаьхьарчу шина бIе шарахь шен маршонехьа турпала къуьйсучу нохчийн къомана дика хаьа маршонан мах, ткъа хIинца шена тIехь латточу лоллин, Iазапан, къеллин къахьо а. Массо а къаьмнийн къехой тхан вежарий бу, оха церан цIий Iенор дац. Стражникашка йазбелларш къелло бIарзбина, Iедало Iехийна, шаьш кхочушдан дезачу эхьечу декхарх ца кхеташ, бодане, декъаза нах бу. И нах Iехош, тхан вежарийн цIий Iенадайта Россех дIабига гIертар сацаде. Нагахь санна шу реза делахь, изза аьлла кехат вайн йуьртан цIарах а йаздийр ду вай.
– Реза ду тхо!
– Керстанаш белахь а, цигарнаш а бу, вай санна, цхьа пекъарш!
– Иштта дIайазде ахь, Овхьад!
– Дуьхьал вуй цхьа а?
– Baц! Берриг а реза бу!
– ХIета, и цхьа коьрта гIуллакх чекхдели вайн. БIаьштаг, шун