Крэсла з гербам i розныя крымiнальныя гiсторыi (на белорусском языке) - Василий Хомченко

Разанца прыдушылi ў тую ж ноч. Фельчар, якi зайшоў да яго ранiцай, нават узрадаваўся, што той мёртвы, менш будзе клопату лекарам. Нiякай, канечне, медыцынскай праверкi прычын смерцi не было. Вынеслi яго з палаткi, палажылi ў загончык каля санчасцi, дзе ўжо ляжалi мерцвякi, чакаючы вясны, калi можна будзе выкапаць ямы. А штаны i шкарпэткi разанца дасталiся яго земляку.

Я, канечне, зразумеў, што сусед мой разанец мяне выратаваў свядома. Ён знарок уступiў у канфлiкт з паханом i Барсуком, каб выклiкаць iх гнеў на сябе. I выклiкаў. Яму ж было ўсё роўна наканавана хутка памерцi.

Вось i праяўляй гуманнасць да такiх, як пахан i Барсук.

ПОРЦЫЯ КАШЫ

Я ўвесь час хацеў есцi - i пасля снедання, i пасля абеду, i пасля вячэры. Канечне, не я адзiн быў такi галодны - усе зэкi, за выключэннем начальства i розных лагерных прыдуркаў, галадалi. З надзеяй ухапiць нейкую дабаўку многiя таўклiся каля кухнi.

Калона наша была толькi што створаная, яшчэ не шматлюдная. Мы былi першым атрадам, кiнутым у тайгу, каб абжыць той глухi куток. Нi баракаў, нi iншых якiх збудаванняў, нават i агароджы вакол не было. Жылi ў палатках. Кухня - два катлы i плiта - была пад адкрытым небам, праўда, абгароджаная вакол жэрдкамi ад нас, галодных зэкаў, каб не змаглi што сцягнуць. На самым пачатку, калi яшчэ не паспелi зрабiць тую агароджу, зэк Чырва з нашай брыгады схапiў з бочкi дзве гарбушы i даў дзёру ў тайгу. Хоць i гналiся за iм трое, уцёк. Ад той гарбушы дастаўся i мне кавалак.

У мяне з'явiлiся першыя прыкметы цынгi - апухлi дзёсны, крываточылi, напала вяласць. Баяўся, што пачнуць выпадаць зубы. А была ранняя вясна - самая пара для цынготнiкаў, снег яшчэ толькi сыходзiў. У тайзе - нi зялёнай травiнкi, каб пажывiцца. Чакаў мая, калi з'явiцца чарамша i кiслiца - самы дзейсны паратунак ад цынгi. А пакуль што пiў адвар з шыпулля пiхты i сасны.

Дык вось, я хацеў увесь час есцi, нават у сне. А калi чалавек галодны, то ўся яго ўвага скiравана толькi на пошукi яды. Зэк Чырва аднойчы павёў мяне ў тайгу шукаць вавёрчыны запасы. Мы доўга шасталi вакол калоны, зазiралi ў дуплы i знайшлi схованку кедравых шышак i сушаных грыбоў. Арэхi з шышак вылушчылi, з'елi там жа на месцы. Другi паход па вавёрчыны запасы быў няўдачны. Таму застаўся адзiны спосаб нешта раздабыць паесцi - пакруцiцца каля кухнi, а можа, спатрэбiцца повару якая дапамога.

У адзiн з выхадных дзён я там i круцiўся з падвешаным да пояса кацялком, скляпаным з кансервавых бляшанак. Трэба сказаць, што з мiскай i лыжкай зэк нiколi не расставаўся. Гэты посуд зэкам не выдаваўся, i кожны даставаў яго хто як мог. Не маеш посуду, хоць шапку падстаўляй пры раздачы баланды. Так i рабiлi беспасудныя - падстаўлялi шапкi.

Абед тады скончыўся, i павары гатавалi вячэру - ячневую кашу з рыбай. Мая дапамога на кухнi не спатрэбiлася, i я сабраўся пайсцi ўжо ў палатку. Але рабочы па кухнi, мардасты здаравiла, здаецца, з Растова спынiў мяне.

- Пайшлi, - сказаў ён, - паможаш дроў прынесцi.

Я з радасцю згадзiўся i пайшоў з iм у тайгу. Метраў пяцьдзесят ад пакуль што ўмоўнай мяжы калоны ляжала распiлаваная на калоды сасна-сушняк. Верхавiны сасны не было, яе, лягчэйшую, вiдаць, ужо занеслi на кухню. Заставалiся калоды ад камля, тоўстыя i, вядома ж, цяжкiя.

- Вось гэту i бяры, - паказаў мардасты на самую тоўстую.

Я думаў, што мы панясём яе ўдвух, паставiў калоду стырчком, паглядзеў на мардастага.

- Бяры на плячо, я памагу, - сказаў ён.

З яго дапамогай я ўзвалiў калоду на плячо, i яна мяне прыгнула ледзь не да зямлi.

- Пайшлi, - скiраваў наперад мардасты.

Я ступiў некалькi крокаў i адчуў, што дрыжаць ад натугi ногi i спiна гнецца ўсё нiжэй. Я забаяўся, што зламаю хрыбет, падарвуся, i хацеў ужо скiнуць калоду з пляча, але прынесены ветрам з кухнi пах нечага смажанага павёў мяне ўперад. Мiска кашы, якую я атрымаю, клiкала, надавала мне сiлы.

I я iшоў, нёс калоду, якая была, можа, удвая цяжэй за мяне самога. Нёс з вытарашчанымi ад напружання вачамi, з кружэннем галавы.

А мардасты iшоў уперадзе з засунутымi ў кiшэнi штаноў рукамi, азiраўся раз-пораз назад i паказваў, дзе лепш iсцi. I правiльна рабiў, бо я не бачыў дарогi, вочы ад натугi затуманiлiся.

Калоду я ўсё ж данёс, скiнуў каля дрывотнi i адчуў сябе такiм слабым, спустошаным, нiбы з мяне выцекла ўсё жывое. Я сеў на нейкi пацурбалак i доўга аддыхваўся.

Мардасты ўзяў маю мiску i нашкроб у яе з катла прыгарэлай кашы, якая засталася з абеду, даў мне.

- Вазьмi парубай, - сказаў ён.

Аднак есцi мне ўжо не хацелася. Забалела ў жываце, я забаяўся, цi не адарваў кiшкi. Пасядзеў яшчэ i паплёўся ў палатку.

Толькi праз гадзiну змог з'есцi заробленае. Скажу праўду, тыя ашкрэбкi кашы былi ўсё ж смачныя.

КАЖУШОК

Калi я вучыўся ў Менску на рабфаку, бацькi справiлi мне кажушок. Шукалi, дзе б купiць якi-небудзь палiтончык, нешта гарадское, але ж у тыя гады гэта было зрабiць цяжка. Ды i грошы на яго куплю не знайшлiся б - падаткi былi вялiкiя, а працаднi ў калгасе - пустыя.

Вясковы кравец з нашых дублёных i пафарбаваных у чорнае аўчын мне i пашыў кажушок для вучобы ў горадзе. Кравец пастараўся, кажушок выйшаў прыгожы i цёплы, з хлясцiкам на спiне, аблямаваны па нiзе i бартах аўчыннай бiчайкай поўсцю наверх. Вядома ж, i дзве кiшэнi ўшыў.

Радавацца б такой абнове, але ж у горадзе кажухi тады былi не ў модзе, не тое што цяпер. Тады на хлопца ў кажушку глядзелi як на "дзеравенскага". Не раз я чуў пра сябе ад гарадской шпаны: "Эй, жлоб у кажусе!" Адзiн шпанюк, увесь квартал iдучы за мной, дражнiўся: "Жлоб, жлоб, як жывеш? Ж... чэшаш, вошы б'еш..." I раз-пораз пытаўся: "Пачым вошы ў тваiм кажусе?"

Таму, хоць мне было ў маiм кажушку i цёпла, i ўтульна, я з радасцю абмяняў бы яго на якую-небудзь "гарадскую" апратку. Аднаму студэнту, якому мой кажушок спадабаўся, я прапанаваў мяняцца на яго патрапанае бобрыкавае палiто. "Жлобам будуць зваць", - адмовiўся ён.

I добра, што не абмяняўся. Кажушок мой потым выручаў мяне ад сiбiрскага холаду, а можа, i ўратаваў ад самага страшнага - лагернай смерцi.

Арыштавалi мяне ў пачатку красавiка трыццаць сёмага года i прывялi ў турму ў тым кажушку. Вясну, лета кажушок мой ляжаў на нарах замест падушкi, а ўвосень у iм жа i паехаў у лагер на Далёкi Ўсход. Нi ў час этапу, нi на перасыльных пунктах кажушок, на маё здзiўленне, у мяне не ўкралi i не адабралi. Вiдаць, я трапляў у партыi, дзе не было жорсткiх блацюкоў.

Прыехаў у Бамлаг на станцыю Ўсуры. Асноўныя работы лагер ужо скончыў, i многiх зэкаў адправiлi ў iншыя лагеры. Наша калона таксама была напалову расфармiравана, заставалiся толькi два баракi. На работу нас, канечне, выганялi штодня. Мы грузiлi пясок, гравiй на чыгуначныя платформы. Норма была цяжкая: на трох зэкаў пагрузiць дзве платформы. Вось i паспрабуй накiдаць столькi кубiкаў. За змену намахаешся шуфляй так, што потым рук не падняць. I песенька тады была ў хаду: "Вось вам, братцы, мая норма - на тры рылы дзве платформы пагрузiце..."

Вядома, што праца паднявольнага самая непрадукцыйная. У групе падняволеных на агульных работах нiхто не высiльваецца. Там кожны працуе з паказной пакорлiвасцю, але стараецца рабiць як меней, на ўзроўнi дахадзягi. Мера працы ў гэтых умовах вызначаецца зэкаўскай маральнай нормай па вынiках самага слабага. Вышэйшы тэмп, якасць i ўзровень працы дасягаюцца прымусам.

На пагрузцы, хоць i па трое працавалi, усё адно гэты прынцып - рабi як менш - дзейнiчаў. Платформы не дагружвалiся, i дзесятнiкi з гэтым змiрылiся. Апрача таго, прыдумвалiся ўсялякiя хiтрасцi, каб падмануць тых жа дзесятнiкаў. Некалькi дзён мы, напрыклад, хiтравалi так. На станцыi каля пагрузачных пляцовак валялiся нейкiя скрынкi, доўгiя, як труны. Мы клалi некалькi такiх скрынак на платформу дном уверх i сыпалi на iх гравiй. Такiм чынам кубаметр гравiю, а то i больш недагружалi. Так рабiлi, пакуль скрынкi не скончылiся.

Убiралася ў сiлу зiма. Цёплае адзенне не паспелi ўсiм выдаць, i многiя ээкi-навiчкi мерзлi ў сваiх палiтончыках i куртках, а я не мог нарадавацца свайму кажушку i колькi разоў дзякаваў бацьку за яго.

Але кажушок мой падабаўся не толькi мне, на яго кiнулi вока i некаторыя зэкi. Адны прапаноўвалi абмяняцца на бушлат, канечне, з даплатай, iншыя хацелi купiць за грошы. Я, бясспрэчна, адмаўляўся.

Адным вечарам двое зэкаў-старажылаў выклiкалi мяне з барака на двор. Аднаго зэка я ведаў, ён быў памочнiкам нарадчыка, прыдуркам, як называлi тых, хто змог уладкавацца на "цёплым" месцы. Я выйшаў услед за iмi. На двары спынiлiся, i другi незнаёмы зэк моўчкi пачаў расшпiльваць гузiкi на маiм кажушку. Я стаў не даваць, але атрымаў добрую аплявуху ад памочнiка нарадчыка. Кажушок з мяне знялi i панеслi ў свой барак.

Я iшоў за iмi i прасiў-малiў аддаць кажушок, гаварыў, што ў мяне няма нiчога больш надзець. У барак яны мяне не пусцiлi, зачынiлi за сабой дзверы на кручок. Я вярнуўся на свае нары, лёг i заплакаў, горка i няўцешна. Мне вельмi шкада было кажушка i горка ад крыўды за такi нахабны грабеж.

У той жа вечар, калi я ўжо заснуў, зайшоў памочнiк нарадчыка i ўскiнуў на мяне бушлат, хоць i не новы, але спраўны i якраз па мне. Што ж, змiрыўся я, i за гэта дзякуй.