Крэсла з гербам i розныя крымiнальныя гiсторыi (на белорусском языке) - Василий Хомченко

Чым цяжэй жывецца зэку, тым менш ён заглядвае ў будучае, марыць пра яго, а ўсё ў яго скiравана на тое, як пражыць дзень сённяшнi, як перахапiць нешта з яды або як лiшнiя хвiлiны пафiлонiць, сачкануць, пабыць у цяпле.

I калi Казiмiр загаварыў пра волю, вызваленне з лагера, то гэта i здзiвiла нас, i насцярожыла. Казiмiр без намёкаў сказаў, што ён уцячэ. У лагеры, калi хто збiраецца на ўцёкi, то трымае гэта ў тайне. За адно падазрэнне, што рыхтуецца "даць драла", заганяюць у штрафны iзалятар або ў штрафную калону. Неабвержны доказ падрыхтоўкi да ўцёкаў - сушка сухароў. Знайшлi ў каго сухары - усё, ён уцякач, яго iзалююць. А Казiмiр прылюдна бухае пра свае патаемныя планы, быццам не баiцца, што словы яго могуць дайсцi да опера.

Да опера i не дайшло. Калi якi цiхушнiк i чуў Казiмiрава прызнанне, то палiчыў за балбатню.

Надышла вясна, i тайга ачысцiлася ад снегу.

Калона насыпала палатно для будучай чыгункi. Норму брыгада выконвала, i ўсе атрымлiвалi поўныя пайкi. Разам з усiмi такую пайку атрымлiваў i Казiмiр, але як нiколi ён чамусьцi штовечар тырчаў каля кухнi, клянчыў дабаўку, набiваўся памагаць хлебарэзу. I што яшчэ больш здзiвiла - называючы сябе чалавекам слабым, усяляк дэманстраваў сваю слабасць, асаблiва перад канвоем i перад начальствам. Заўсёды плёўся ззаду ў страi, i яго ахоўнiк падганяў мацюком. На пастраеннi таксама выходзiў апошнi, што злавала i нас, бо даводзiлася чакаць, стоячы на холадзе, на ветры. Пачаў скардзiцца начальству, што ў яго баляць ногi, i брыгадзiр - iм цяпер стаў журналiст - ставiў Казiмiра на падсобныя работы, там, дзе было лягчэй.

Казiмiру дагэтуль вельмi рэдка прыходзiлi лiсты. А тут - лiст за лiстом, а потым i пасылка прыйшла, у якой быў вязаны швэдар, штаны i чаравiкi з камбiнацыяй скуры i гумы. З прадуктаў былi сухары i сала. Пасылку, вядома, у бараку пакiдаць нельга было, яе б укралi, i Казiмiр, якi паспеў здружыцца з хлебарэзам, аддаў яму на схову.

- Хлопцы, - сказаў ён брыгадзе, - сала i сухары мы потым з'ядзiм, у мой дзень ангела. Тады пачастую ўсiх.

А калi яго той дзень, не сказаў. Мы думалi, што недзе хутка.

На трасу ў той ранак Казiмiр выйшаў у сваiх прысланых з дому чаравiках, у швэдарку, паддзетым пад лагерную кашулю, i з торбай. Наконт яе растлумачыў, што начальства загадала хлебарэзу выкiнуць з хлебарэзкi ўсё лiшняе, таму ён i ўзяў торбу з сабой.

На трасе апошнiя некалькi дзён працавалi самазвалы. Наша брыгада грузiла ў iх шчэбень з забою, дзе ўзарвалi пароду падрыўнiкi. Забой меў некалькi асобных рукавоў, куды заганялiся задам самазвалы. Сярод пагрузчыкаў працаваў i Казiмiр. Быў там i я. Працавалi няспешна, бераглi сiлы, бо пэўнай нормы, колькi трэба пагрузiць машын, яшчэ не было. Таму i бераглi сiлу, жылы не рвалi. Ну а Казiмiр асаблiва стараўся сачкануць.

Скончыўся рабочы дзень лёгка. Машыны пайшлi з трасы ў свой аўтапарк, а брыгада прылегла перад паходам у калону адпачыць i перакурыць.

Калi пастроiлiся, канваiры нас палiчылi.

- Аднаго не хапае! - крыкнуў усхваляваны канваiр.

Пачаў яшчэ лiчыць - сапраўды аднаго не хапала. Каго? Праверылi - не было Казiмiра.

- Казiмiр, сякi-такi, дзе ты? - пачалi мы гукаць яго i абурацца. - Кожны раз цябе чакай.

- Ён у забоi, вiдаць, заснуў, - падказаў нехта.

Праверылi забой, усе рукавы яго - нiдзе не было. Стралок даў два стрэлы ўгору, нас пасадзiў на зямлю, i мы сядзелi, пакуль не прыбыў дзяжурны. Сядзелi, лаялi Казiмiра злой, адборнай лагернай лаянкай. Мы ўсё яшчэ думалi, што ён недзе заснуў.

Дзяжурны прыйшоў з сабакам, абшукалi забоi, увесь аб'ект працы - нi Казiмiра, нi яго слядоў. Знiк Казiмiр.

Прыйшлi ў калону на дзве гадзiны пазней i елi вячэру халодную.

Днi праз два артыст сказаў:

- Я ведаю, як ён уцёк. Ён на самазвале паехаў. Лёг ў кузаў i выехаў за ахоўную зону.

След Казiмiра адшукаўся зусiм незвычайна. Месяцы праз тры, ужо ў канцы лета, артыст атрымаў лiст, на капэрце якога быў маскоўскi штэмпель. Я чытаў той лiст.

"Прывет, Барыс Iсакавiч, - пiсаў Казiмiр, - я, вось бачыш, усё ж вызвалiўся. Прашу цябе зрабiць ласку. У бараку на маiм былым месцы, пад дошкай, дзе ўзгалоўе, ляжыць фотакартка маёй дачушкi. Будзь другам, вазьмi яе i перашлi, бо такой фотакарткi ў мяне больш няма".

Ён указаў маскоўскi адрас нейкай жанчыны.

У лiсце перадаваў прывiтаннi ўсёй брыгадзе, у тым лiку i мне.

- Глядзi ты, - здзiўляўся артыст, - вызвалiўся, а? Уцёк. Да Масквы дабраўся. Вось табе i слабы чалавек. Яму ж для гэтага i адзенне прыслалi. Можа, i пашпарт быў у той пасылцы?

Фотакартку артыст знайшоў i выслаў. Мы яе бачылi. Там была бялявая, з дзвюма коскамi дзяўчынка, вельмi падобная на Казiмiра.

ТАНЯ

Каханне - страсць неадольная. У самых цяжкiх абставiнах, нечалавечых нават, яно нараджаецца, iснуе, змагаецца, часам чалавек ставiць яго на карту разам з жыццём. Для кахання не iснуе нi межаў, нi часу. Ёсць двое закаханых, значыць, яны неразлучныя, як бы нi былi аддалены адно ад аднаго.

Апiсаны такi выпадак пра каханне ў сярэднявеччы. У закрытай карэце на плошчу везлi з турмы для пакарання смерцю мужчыну i жанчыну, дагэтуль памiж сабою не знаёмых, асуджаных iнквiзiтарскiм судом па розных справах. Iх абаiх чакала пятля. У карэце яны сядзелi насупраць адно аднаго. I вось дарогай да эшафота - ну колькi там было часу, можа, гадзiна, а можа, i менш, - яны закахалiся. Душэўныя парываннi ўспыхнулi такой сiлы i такой страсцi, што абое, хоць iх чакала блiзкая смерць, адчулi сябе самымi шчаслiвымi ў свеце. Яны набылi веру ў сваё бяссмерце, паверылi, што iх, такiх шчаслiвых i закаханых, забiць нельга. На эшафот узышлi з натхнёнымi тварамi, шчаслiвыя, вясёлыя. I калi святар падышоў iх паспавядаць перад смерцю i спытаў, якiя яны маюць апошнiя просьбы, тыя папрасiлi абвянчаць iх. Святар вагаўся, але народ, што сабраўся на плошчы, зашумеў, патрабаваў задаволiць просьбу асуджаных на смерць. I святар злучыў iх рукi. Яны абнялiся, пацалавалiся i з усмешкамi на тварах самi надзелi сабе на шыю пятлю... Каханне падняло iх на вышынi шчасця.

А якое каханне i якiя страсцi часам кiпелi ў зэкаў там, дзе былi разам мужчыны i жанчыны.

Прыкладна за дзесяць месяцаў да майго вызвалення я быў пераведзены ў калону на ўскраiне горада Камсамольска-на-Амуры. Гэты новы горад пабудавалi не камсамольцы, а вязнi, калоны якiх акружалi горад з усiх бакоў. Ды i ў самiм горадзе iх хапала.

У гэтай калоне я працаваў на прадуктовай базе грузчыкам i быў расканваiраваны.

У ёй знаходзiлiся i жанчыны. Iх барак стаяў асобна ад мужчынскiх i не меў нiякай ад нас iзаляцыi. У яго можна было зайсцi любому мужчыну, гэтак жа як i жанчына магла зайсцi ў любы мужчынскi барак.

Сярод жанчын-зэчак пераважна былi чамусьцi пажылыя калгаснiцы з Казахстана - расейкi i казашкi, асуджаныя па закону ад сёмага жнiўня трыццаць другога года. Як расказвалi самi жанчыны, яны ўкралi з поля хто каласы, хто снапы ратавалiся ад галоднай смерцi. Так што асаблiвай увагi мы на iх, пажылых, не звярталi.

Былi i масквiчкi, маладыя i сiмпатычныя, па якiх мы, навiчкi ў калоне, маглi толькi ўздыхаць, бо яны былi ўжо занятыя ўплывовымi блатарамi-лiдэрамi i тымi, хто займаў начальнiцкiя пасады.

Я закахаўся ў масквiчку Таню, якую звалi Зубны Парашок. Калi хто помнiць, да вайны выпускалi зубны парашок ў круглых каробачках, на якiх быў намаляваны сiмпатычны тварык дзяўчыны з залацiстымi кудзеркамi. Шырокая вясёлая ўсмешка адкрывала яе роўненькiя зубы. Вось такая ж i была гэта зэчка Таня, невялiкага росту, зграбненькая, мiлавiдная, ветлiвая i вясёлая.

Упершыню я ўбачыў яе на базе, куды партыю жанчын прывялi перабiраць бульбу. А я тады палiў печы ў сховiшчы для агароднiны, ну i загаварыў з ёю, калi яна прысела каля печы пагрэцца. Хто яна, адкуль, я не пытаўся, а стараўся гаварыць больш пра сябе, паказаць сябе кавалерам, вартым увагi. Чытаў ёй вершы, пераважна Ясенiна, свае. Яна слухала ўважлiва, усяму верыла, лёгка ўсё ўспрымала, смяялася. Мяне захапляла яе прыгожая прапарцыянальнасць. Пад яе малы рост падыходзiла ўсё: зграбныя рукi, ногi, твар, прыгожая галоўка з белымi кудзеркамi. Пра такiх малых гавораць - пад бярозавы лiсцiк схаваецца. Але чым больш я перад ёю рысаваўся, тым больш пераконваўся, цi мне так здавалася, што да мяне ў яе не было нiякай цiкаўнасцi.

Лёгкая душа цi, як пiшуць пра такiх, -лёгкае дыханне было ў яе, i, вiдаць, ёй лёгка жылося i ў лагеры.

Нi пры першым знаёмстве, нi пры пазнейшых сустрэчах i размовах мне няёмка было пытаць, завошта яе асудзiлi. Ведаў, што тэрмiн у яе - дзесяць гадоў, чуў, што яна нiбыта - зладзейка-дамушнiца, залазiла з хаўруснiкамi ў кватэры. Але ж за крадзеж столькi не даюць, значыць, яе прапусцiлi праз "тройку", далi замест пэўнага артыкула - СВЭ - социально-вредный элемент, - i адмералi такi тэрмiн. Сээвэшнiкаў тады ў лагеры было многа.

Выбраў яе для сябе экспедытар базы Шам, адчайны ва ўчынках, асуджаны за забойства жонкi на восем гадоў. Быў Шам расканваiраваны, жыў, вядома, багацей за нас, хадзiў у добрым адзеннi, не зэкаўскiм. Ён развозiў прадукты з базы ў калоны i лагпункты, вядома ж, махляваў, краў i меў добрыя грошы. Шам i быў лiдэрам у нашай калоне, i меў уладу над намi, зэкамi, не меншую, чым начальства. Ён мог i абаранiць каго ад начальства, мог i пакараць сваёй уладай, лёгка пераступiўшы мяжу чалавечай маралi.