Радкі і жыццё - Варлен Бечык

Знаёмства з Аляксеем Ільічом Паўлоўскім — негаваркім, ціхім, самазасяроджаным, някідкім і гэтым адметным сярод заліхвацкіх танцораў, ультрасучасных крытыкес і пісьменніц з Масквы (ці хто яны там — не адразу разбярэш).

Удмурцкі крытык Шкляеў — такі старанны, сціплы, някідкі, да ўсяго дапытны.

Ноч у Дамадзедаве — глухая цемра прымусовага бяесоння, калі няма дзе прыткнуцца.

Зваротны шлях з Уладзімірам Кастровым — сімпатычны рускі мужчына, прыемна інтэлігентны. Я прыгадаў яму, як ён быў калісьці ў Мінску яшчэ недзе ў годзе 62-м, ці што.

— Мая жонка была беларуска.

— Была?

— Памерла, і я цяпер усё больш адчуваю гэту страту.

Перакладчык афраазіяцкіх паэтаў М. Курганцаў — якія ў нас маглі быць з ім агульныя тэмы для размовы... Яны носяць свой інтэлект, асвечанасць, як спартсмен мышцы (і напаказ таксама). Але знаходзілася.

5.10.

40 год «Молодой гвардии». Яшчэ жывыя Валя Борц, Вольга Іванцова, Анатоль Лапухоў — ды іх не так і многа. Ці лёгка ім жыць і за тых, хто тады загінуў, — хто, можа, тады загінуў, што больш на сябе ўзяў.

Зноў — цёпла, і восень — хоць у вецер ледзьве не пазвоньваючы сыплецца лісце — здаецца такой чыстай і добрай для душы, побач з ссаматнелым добра прыядноўваецца лёгкае, светлае. I лес — твой, і дол, і неба ў сваім настроі, і быць з імі — непаўторная насалода, і нехаць ісці ў хату, у справы. Як адарвацца ад самага вабнага і істотнага.Горная супярэчнасць, інтэлігенцкая сапсаванасць: калі нешта добрае, сумленнае робіш па неабходнасці, нешта пераадольваючы ў сабе. Натуральна — рабіць гэта без усялякага, проста, без устаноўкі. Як чалавек вышэйшай пробы, які ўнутрана цэлыіы і зробіць сваё усё адно, ці жыць яму ці памерці, ці зарабіць міласць ці гнеў, ці з адным змагацца ці з тысячай. Мама мая так можа (часта можа). Хоць без кампрамісаў не абыходзіцца, вядома, ніхто. Хіба што толькі прарокі, але ад прарокаў людзі адхіналіся. Прарок патрэбен на вялікую справу, а ў штодзённым жыцці з ім цяжка.

25. 10.

На прыёмнай камісіі ў СП выступае Д. (абмяркоўваюць У. рус. празаіка, 18 кніг, некалькі ў Маскве): «У. цудоўны чалавек, выдатна ўмее расказваць дзецям, зрабіў больш чым хто... з беларускіх пісьменнікаў і г. д., яму толькі бракуе таленту. (Рогат.) Але яго бракуе і многім з тых, хто прыняты ў СП. (Зноў рогат.)

...3 часоў, калі загадчыкам рэдакцыі перавыданняў быў Леў Салавей:

Клейте разумное, доброе, вечное

И не жалейте клей.

Клейте.

Спасибо вам скажет сердечное

Лев Соловей.

4Х1'

Многія кажуць: «Дай!» Іх становіцца ўсё больш.

16-га — смерць Андрэя Макаёнка, сёння пахаванне. Узрушэнне тут яшчэ і ад таго, што ён быў надзвычай жыццялюбны.

«Природа будто говорила: жизнь должна быть пре­красной, как я». Ці толькі гэта? Мне яна гаворыць: не будзь дрэнны, не мітусіся, стань таленавітым, лёгкім на справу і вартым многага.

Чалавеку неабходна пашырацца, а ён (хай сабе я) — так часта звужаецца.

4.12.

Лісты Сасідку, Русецкаму (70 год), Маі Львовіч. Выступление ў Палацы прафсаюзаў (юбілей СССР), для замежнага радыё (пра Русецкага), нататка для «ЛіМа» пра «Отче ім’я».

«Три Дюма» Маруа.

«Поэзия — открытая связь людей... Поэзия — самая необходимая ветвь в искусстве». Гэта ў Вазнясенскага гаворыць англійскі скульптар Мур. Добра гаворыць.

Апякло будзённае, знізіліся высі, пакінулі парыванні і думкі — чаму? Толькі таму, што мітуслівая служба ад ранку да вечара? Ці вычарпаны рэсурсы. Наўжо ж ужо зусім няма будучыні? Ці варта толькі ў яе закахацца, паверыць-— і прыйдзе новае.

Александр Лацис. «Диковинные усложнизмы». «ЛГ», 6.10.1982.

Пушкин — Киреевскому: «Избегайте ученых терми­нов; и старайтесь их переводить, то есть перефразиро­вать».

Пушкин — Вяземскому: «Да говори просто — ты до­вольно умен для этого».

Из «Болдинских чтений» (выпуск третий): «Инвари­антность этих пар, кроме их тематической итеративнос­ти, выражается еще и в том, что они сводятся в некую парадигму».

9.12.

На прыёмнай каміеіі ў СП. Прынялі Рубанава, Лаўшука, Тарасава. Адклалі Дзюбу, Шкляраву, Якутава. Па Дзюбу давялося выступаць, прытым адмоўна. Але ўвесь час, і пасля, не выходзіла з галавы прысвячэнне: «Бацьку, які загінуў, калі яму было столькі ж, колькі зараз мне». Нарадзіўся ён у 46-м, бацьку маглі ўзяць у армію пасля вызвалення.

Часам самая засмечаная, грувасткая, самая чужаземная мова — у моваведаў. Чытаю П. Нікалаева (доктар, вядомы вучоны) — нататкі з V кангрэса Міжнароднай асацыяцыі выкладчыкаў рус. мовы і л-ры. Ніводнага жывога слова. Быццам робяць сумную, нудную спра­ву. Пра гэта варта аднойчы стрэліць артыкулам.

...Сяргей і яшчэ пяць хлапцоў з класа пастрыгліся дагала — на спор з дзяўчынкамі (тыя купяць торт). У нейкі момант, агледзеўшы сябе ў люстэрку, плакаў.

Настаўнік не той, хто вучыць, а той, хто вучыцца.

Трывожны сённяшні сон. На нейкай страсе прабіраюся ўверх, а на комін села нейкая шэрая, шызаватая птушка з моцнай глюгай. Нейкая пагроза, боязь. Але ж ведаю, што вараннё лёгка спалохаць. Жменяй імшаніку — туды. А яна — ага, вось ты дзе. Пырх — і побач. Я адчуваю: павінен яе гнаць, зараз яна нешта мне бла­гое зробіць, клюне ў вока ці яшчэ што. Але такія млявасць, утраненне, нямогласць. Са сполахам і прачынаюся. I не першы раз уначы ляжыш, ляжыш, ляжыш.

1983

9.1.

Артыкулы, нарады, размовы пра дысцыпліну. Дай Бог!

Успаміны пра першы ад’езд на цаліну. Думка тады пра залатое пакаленне, будучыню. Таварныя вагоны, мая ватняя коўдра, на якую заўсёды нехта пхнуўся ўзлезці. Прыкметныя — хто дужасцю, хто абліччам — хлапны, як і прыгажэйшыя з дзяўчат. Хваляванне ад Смаленска, кармёжка ў салдацкіх сталовых. Пераезды ў тамбурах — пажадана з якой дзяўчынай на пару. Кожны дзень (едзем на ўсход) усё больш ранні ўзыход сонца. Святло як усюды, а як цяпер адчуваю — святло біла знутры. Я яшчэ тады быў чысцюткі-чысцюткі, без аднае брыдоцінкі. Едзеш дні і ночы, а дарога здаецца бясконцаю, а ўсё кожны міг новае і нязвыклае, і ўсё нова, нова. Вось Ражск (Ряжск, вельмі руская назва, хай яе ніколі не забяруць)/ Бяжыш нейкімі дварамі, між вострых частаколаў, пераскокваеш нейкія раўчакі ці то пойла свіное і иатрапляеш у захалусны магазінчык (крамка), дзе яблычнае віно і кансервы. 3 бутэлькаю хутчэй назад. У вагоне хлопцы быццам цябе чакалі, абселі. У пяцісотграмовы мсталічны кубак наліваюць: ты першы і пі. Па нявопытнасці я выжлуктваю амаль усё. Дык жа хлопцы як — глядзяць пракісла і недаўмёна. I Ханяўка, і Валодзя Вязевіч любяць — ого! Хутчэй зноў туды, і яшчэ адна бутэлька ванючага пойла. I яно быццам само такое ж задворнае, з дамешкамі пахаў вываранай бялізны, мыльнай пены, свінога пойла. Хлопцы лагаднеюць, вагон імчыць і імчыць, набягаюць здарэнні. Нехта кінуў у акно бутэльку — разбіў хлопцу галаву. Папярэджваюць — не выстаўляйце ногі — звешваюць. I вось высокі перон — жах! — і нехта інвалід, і гэта праходзіць міма, як чыгуначныя станцыі. Усё жыццё — а я ж заўсёды быў асцярожны — помніцца імгненнямі пагрозлівай небяспекі, і ко.іькіх жа такая небяспека паглынае.

Паездка на трактарны завод, выступление з Шушкевічам. Жанчыны слухалі, нават куплена пяць экземпляраў «Дня паэзіі».

Па дарозе жыцця брыду, еду, бягу сорак чацвёрты (божухна!) год — знаходжу і губляю. Рухацца, жыць — у людзі!

У мамы — госці. Мужчына, старшы дыепетчар аўтазавода Міхаіл Вардамскі, яго жонка, работніца. Былыя партызаны са спаленых вёсак. Яна, паводле адной вер­ен, была сярод расстраляных. Знайшлі яе прымёрзлай. Сякерай адсеклі прыліплыя валасы. Засталася жыць.

Расказвае, як тройчы соўгалі ёй пісталет у рот (да рвоты), як стаяла ў сарочцы (сукенку парвалі), а пасля павалілася, ішоў з яе («даруйце») кал...

Пражылі без выгод, без ільгот. Нават заказ іхні палучаў нехта спрытны (ён усё абураецца: трэба было аддаць заказ Саю, а не гэтаму блатаку). Перад строем партызанскай брыгады было аб’яўлена аб узнагароджанні яго ордэнам (Чырвонай Зоркі). але ордэна так І не атрымаў. Не трапіў у кнігу «Мы будем жить», паколькі Астаська, расказваючы Сіманавай, як выкралі зброю ў немцаў, назвала свайго брата і дадала: а з ім яшчэ адзін партызан.

7.3.

Ужо не вясна, а сумны морак хлюпаты і снегу.

Прамы і запомнены страх, жах — ужо ў самае выз/ валенне — хаванне ў зямлянках каля могілак у Астраіныцкім Гарадку. Дзень сонечны, цёплы, мы ўсё таўчомся наверсе, як раптам нізка-нізка (на брыючым) нямецкі самалёт з крыжамі — жах і паніка, кінуліся усе да бліжэйшай ямы, праламіўшы страху, збіўшыся у кучу. Страшна было ад паверхні і ад зямлі, ад агульнага страху, які няўпраўна ціснуў мяне, душыў. Я не крычаў, нічога нават сказаць не мог. А тут яшчэ наверсе пачуўся голас Веры Фамінічны, яна мяне шукала, без страху і панікі, а нехта (усе?) на яе злаваў, і ад злосці было яшчэ боязна, ды і лупцоўкі ад В. Ф. я ўжо чакаў...

Ва ўспамінах Чукоўскага:

«В Петрограде, в Генишевском зале, он, помню, про­цитировал по какому-то поводу такое идиотское двусти­шие: