Гапееў Ведзьміна тоня - Неизвестно

– Чаго ты здзекуешся? – павярнуўся да сябра Віцька. – Стрэліў бы раз, а то крычыць птушка...

– Заткнуць глотку! – сам сабе скамандаваў Эдзік, падышоў блізка, нахіліўся і стрэліў.

– О, гадаўка, каменьчык праглынула! Я ж прама ў горла трапіў.

Гэта было праўда, бо сарачанё, крычаўшае амаль безупынна, на момант нібыта папярхнулася, а цяпер толькі ўскрыквала кароткім, асіплым нейкім, прыдушаным крыкам.

– А гэты праглынеш? – Эдзік уклаў у рагатку адзін з вялікіх каменьчыкаў, якія насіў у другой кішэні.

Ён паднёс рагатку амаль да самай разяўленай дзюбы, стрэліў.

Каменьчык прыбіў галаву птушкі да зямлі. Сарачанё забілася, а потым зноў, у які ўжо раз стала на свае знявечаныя лапы, абаперлася на хвост, закінула галаву і разявіла акрываўленую дзюбу.

Цяпер крыку не было чуваць, нешта толькі сіпела ў шырокім птушыным горле.

Віцька глядзеў, як бегаў над сарачанём Эдзік, і жаль да птушкі нараджаў злосць на сябра. Ён адчуваў, што тое, што робіцца цяпер на палявой дарозе, – ужо не паляванне, не нейкі спартыўны азарт, а нешта бесчалавечнае, агіднае і злое. Яго цягнула падысці, падбегчы да Эдзіка, але што рабіць далей – Віцька не ведаў. Сарачанё ўжо немагчыма ўратаваць, яно вось-вось здохне, але і дабіць нейкім адным імгненным, не балючым ударам знявечаную птушку Віцька ужо не змог бы.

– Ах, ты, сволач, паміраць не хочаш! – Эдзік ужо раззлаваўся, зноў заклаў вялікі каменьчык і зноў стрэліў зблізку, ледзь не кранаючыся рагаткай раскрытай чорнай дзюбы.

Нешта хлюпнула ўсярэдзіне птушкі, але яна засталася стаяць.

Ружовая пена запоўніла раскрытую дзюбу, сарачанё вагалася, бы маятнік, з боку на бок, але стаяла, пабліскваючы маленькімі чорнымі вочкамі.

У птушцы адчайна білася жыццё.

Столькі непакорнасці, столькі волі і прагі да жыцця было ў постаці птушаняці, што Віцька як прырос да аднаго месца. У гэты момант ён гатоў быў паклясціся, што сарачанё ўсё-ўсё разумела, што яно было не проста нечым жывым, а разумным жывым і што ў маленькіх чорных вочках гарыць пракляцце ім – забойцам. А яшчэ ў гэтых чорных іскрынках Віцька пабачыў дакор і свой сорам: яны, такія вялікія, дужыя, узброеныя, забівалі ў сотню разоў меншае і слабейшае за іх, зусім яшчэ дзіця, у якога з усяе зброі – толькі дзюба...

– Ну, я табе мазгі зараз выб’ю! Каменныя ў цябе будуць мазгі! – Эдзік высыпаў з кішэні на дарогу каменьчыкі, знайшоў самы вялікі. Уклаў яго ў рагатку.

Камень, пушчаны з усяе сілы расцягнутай гумай, пранізаў рот птушкі і выляцеў з галавы.

Сарачанё ўпала.

– Глядзі, Віцька, без мазгоў, а дрыгае! – Эдзік закладваў яшчэ адзін каменьчык. – Дабіць! Атрымлівай! На! – і чарговы каменьчык упіўся ў невялікае цельца птушкі, выдзіраючы чорна-белыя пярынкі.

Каля яго ног трапяталася, ніяк не хацела паміраць знявечаная, з прастрэленай галавой птушка. Незразумелы інстынкт кіраваў мышцамі крылаў і ног, і цельца трапяталася на пыльнай дарозе, пакідаючы на траве кропелькі чорнай крыві.

Віцька не мог адвесці вачэй убок, хоць яму было ўжо жудасна глядзець на гэтае забойства, і агіда ад мярзоты таго, што адбылося, падступіла камяком да горла – так, што ні крыкнуць, ні ўздыхнуць.

А Эдзік, раззлаваны адчайнай, неверагоднай жывучасцю птушкі, страляў, страляў і страляў:

– На!

– На!

– На!

Ён не бачыў нічога вакол, акрамя гэтага стракатага, здаецца, сто разоў мёртвага цельца.

Віцька глядзеў на сябра, потым дастаў з кішэні каменьчык, заклаў у сваю рагатку. Напружанымі да здранцвення рукамі расцягнуў гуму моцна, так, што далей цягнуць не было куды, прыцэліўся ў стрыжаную патыліцу Эдзіка і стрэліў. Каменьчык, коратка прасвістаўшы ў паветры, пляснуў у галаву сябра. Той, дзіка завыўшы ад болю, упаў ледзь не тварам на забітае ім сарачанё і пакаціўся, падвываючы, па зямлі. І тады Віцька крыкнуў, на ўвесь свет крыкнуў:

– На і табе!

Частка 11

Розныя планы, карты, схемы Віталь маляваў з такой асалодай, як сапраўдны мастак сваё любімае палатно. Як толькі добра пазнаёміўся з компасам, зразумеў, што такое азімут, маштаб, умоўныя знакі, яго ахапіла нейкая гарачка складаць планы ўсяго, што ён бачыў вакол. За два гады ён намаляваў такі план вёскі, што яго план вывесілі ў кабінеце геаграфіі. Віталь ганарыўся не тым, што план намаляваны прыгожа, а тым, што ў гэтым плане было ўсё максімальна па праўдзе: і азімуты вытрыманы, і адлегласці, і кожная дарожка і сцяжынка. А колькі ён з “казой” пахадзіў па вуліцах пад незласлівыя, ды ўсё ж дастаткова крыўдныя насмешкі!

Картаскладаннем Віталь захварэў. Душа яго прагнула працы, і мінулым летам ён вырашыў скласці план калгаса. Бо той, які бачыў у калгаснай канторы, быў няправільны – ужо прафесійнаму воку Віталя не трэба было і лінейку да той схемы прыкладваць.

Але ж “казой” калгас не абмераеш. Выручыў бацькаў мапед – там жа быў спідометр. Цэлы месяц днямі Віталь ездзіў па ўсіх дарогах, потым да позняй ночы чарціў, разлічваў. У розных кутках калгасных палёў з’явіліся яго меткі – паўтарамятровыя жэрдкі, па якіх ён вымяраў дакладную адлегласць па прамой.

У адзін дзень ён так быў захапіўся працай, што аж падскочыў над сваім самаробным планшэтам, калі побач завішчалі па-свінячы тармазы “Уазіка”. То быў сам старшыня калгаса Мікалай Рыгоравіч. Ён быў яшчэ зусім малады мужчына, толькі два гады кіраваў калгасам. Дзівіліся з яго вяскоўцы: і таму, што малады, але – разумны, і таму, што ніколі не крычыць і тым больш не мацюкаецца. Але толькі збоку здавалася, што ён мяккі: калі што сказаў – так і будзе. Трох трактарыстаў за п’янку звольніў, як ні прасіліся. Дысцыпліна ў яго – на першым месцы. І яшчэ дзівіліся вяскоўцы: па палях, па фермах гойсае, а заўсёды пры гальштуку, у чыстым, і туфлі блішчаць, быццам бруд да іх не прыстае. Праз тры месяцы ён усіх калгаснікаў па імёнах ведаў, да старэйшых за яго звяртаўся па бацьку. Адчувалася яго павага да людзей і ў словах, і ў справах: як ні цяжка пакуль, а зарплату ў час плаціць...

– Што гэта ты тут робіш? – строга запытаў старшыня, заглядваючы ў планшэт Віталя. – Ты адкуль?

– Ды... свой я, – напалохаўся крыху Віталь. – Вось, з вёскі, Аўдзееў Віталій.

– Антона Аўдзеева, трактарыста, сын? – працягваў распытваць старшыня, усё гледзячы ў паперу, на якую Віталь толькі што праставіў лічбы замераў. – І што робіш? Гэта ты на ўсіх палях жэрдкі наставіў?

– Я план складаю...

– Які план? Захопніцкі? – старшыня ўзняў вочы ўжо на Віталя, і той супакоіўся. У вачах Мікалая Рыгоравіча была ўсмешка.

– Не-е... – Віталь сабраўся, прадоўжыў: – У вас у канторы план няправільны, адлегласці на вока памаляваны... А я дакладны складаю.

– Бачу ўжо, – працягнуў старшыня, зноў схіліўся над планшэтам. – Гэта ў цябе дарога да ўрочышча Жмерань, гэта масток, канава... Як сфатаграфаваў. А што за лічбы?

– Працягласць дарогі, а гэта – працягласць канавы.

– Ого! – па-сапраўднаму здзівіўся старшыня. – А чым мераў?

– Дарога – па спідометры, адлегласць па прамой – вось, вешкамі.

– Ну-ну. І многа ты паездзіў?

– Гэта ўжо апошні квадрат.

– Які квадрат?

– Я калгас на квадраты разбіў. Астатнія часткі ў чарнавым варыянце ўжо гатовыя.

– З усімі дарогамі, канавамі і кіламетражом? – бровы Мікалая Рыгоравіча папаўзлі ўверх, ён недаверліва глянуў на хлопца.

– Ага. Я месяц праездзіў. Вось тут закончу – і буду чыставую маляваць.

– Ну, хлопча, – старшыня перагартаў некалькі лістоў у планшэце. – Што ж ты да мяне адразу не прыйшоў?

– А навошта?

– Дзівак... Ты карту сваю куды потым дзенеш?

– Не ведаю. Я яе ад цікавасці раблю.

– Ясна. Так, працуй. Зробіш – мне пакажаш. Дамовіліся?

– Добра, – зніякавеў ад такой увагі Віталь. – А вам навошта?

– А які ж камандзір без карты? Як мне спадабаецца – куплю. Згода? Тады вось яшчэ: скажаш бацьку, каб заўтра да мяне падышоў, – загадаў ужо ўладна Мікалай Рыгоравіч, садзячыся ў свой “Уазік”. – Дамовіліся?

Віталь кіўнуў.

Назаўтра вечарам бацька прывёз каністру бензіну.

– На, – ён паставіў каністру перад разгубленым Віталем. – Рыгоравіч табе прывітанне перадаваў. Казаў, надта чакае тваёй карты.

У Віталя нечакана запалалі вушы. Што праўда, то праўда, бензіну ён выездзіў за месяц не адзін літр...

Чыставую карту ён маляваў не на паперы, а на адваротным белым баку звычайнай кляёнкі, што на стол сцелюць. Выпрасіў у маці грошы, купіў патрэбны кавалак. Лежачы цэлымі днямі на жываце на падлозе, спачатку алоўкам, а потым фламастэрамі чарціў, пісаў, падмалёўваў. Карта ўвачавідкі ажывала, напаўнялася дарогамі, канавамі, дамамі, палямі, ляскамі...

Бацька быў зазірнуў і аж прысеў ля карты.

– Вось дык маеш! Сур’ёзная якая рэч выходзіць!

Карта і на самай справе атрымалася сур’ёзная, вытрыманая па ўсіх законах картаграфіі.

І калі яна была гатова цалкам, калі зверху вялікімі літарамі Віталь падпісаў “Калгас імя...”, сам доўга не мог адарваць позірк ад карты: ён не проста любаваўся ёй, яна заварожвала. Не верылася, што гэта ён, Віталь, адзін зрабіў такую рэч!