Категории
Самые читаемые
RUSBOOK.SU » Проза » Историческая проза » Дарц - Абузар Абдулхакимович Айдамиров

Дарц - Абузар Абдулхакимович Айдамиров

Читать онлайн Дарц - Абузар Абдулхакимович Айдамиров

Шрифт:

-
+

Интервал:

-
+

Закладка:

Сделать
1 ... 69 70 71 72 73 74 75 76 77 ... 167
Перейти на страницу:
Царна йуккъехь и мостагIалла хIунда ду, ца хаьа шена бохуш, цецвуьйлура Губарев. Бакъду, гIалагIазкхашна нохчий а ца беза. Нохчо станицехула чекхволуш, къеначу а, къоначу а гIалагIазкхаша, зударша а, бераша а цхьаьна, тIулгаш, гIорзанаш, шайна караеанарг тIеластайо цунна. ГIалагIазкхашна кIордийна, хьех чекхбевлла и нохчий!

Губаревна дика хаьара, гIалагIазкхашца нохчийн мостагIалла хIунда ду. Нохчашкара дIабаьккхинчу 400 эзар десятина уггар тоьллачу махка тIе охьаховшийнера уьш Iедало. Цхьанхьа йуьстах а ца ховшош, нохчийн йарташ, борзанан морзахца санна, станицашна йуккъе а къуьйлуш. Оцу йарташкара нохчий станицаша дIалецначу мехкашна тIехула дIасабовла а ца буьтуш. Губаревс ма-аллара, цигахула дIасабоьлхучу нохчашна тIе къоначу, къеначу гIалагIазкхаша тIулгаш-гIорзанаш а йетташ. Нохчашна герз лелор дихкича, ткъа гIалагIазкхашна, бакъо йелла ца Iаш, Iедало иза латтош а хилча. Iедалан балхахь болчарна а, совдегаршна а бен, Соьлжа-ГIалахь баха нохчашна бакъо луш а ца хилча… Дукха ду уьш, дагардича!

2

Кавказехь хIоьттина хьал къастор доьхуш, Пачхьалкхан Думе лехам беллера шовзткъе берхIитта депутато. Цуьнан авторш дукхахберш черносотенцаш а, царна гергарчу октябристех, кадетех масех депутат а вара. ТIаьххьарчеран лидерш Пуришкевич, Гучков, Милюков, Родзянко, Марков, кхиберш а бара. Кавказехь хIоьттинчу зуламечу хьолана наместник Воронцов-Дашков а, цуьнан администраци а бехке йора цара. Уггар хьалха Воронцов-Дашков а, цуьнан канцелярин директор Петерсон а, Теркан областан начальник Колюбакин а. Областийн, округийн, станицийн урхаллаш кхаьънашъэцархойн баннаш ду. Иза йерриг Кавказехь а даьржина. Националисташна а, сепаратисташна а, разбойникашна а, кхечу зуламхошна а дуьхьал латтош цхьа тайпа къийсам бац. Гуьржийн, эрмалойн, азербайджанийн националисташ, сепаратисташ, маршо а йелла, хецна битина. Мелхо а, наместник а, цуьнан чиновникаш а царах доглозуш бу. Теркан областера разбой сацо ницкъаш бу цигахь, амма иза сацо хьекъал а, доьналла а ца тоьу инарла Колюбакинна. Наместникан а, цуьнан администрацин а аьрталла бахьана долуш, оьрсийн пачхьалкхан Iедал доха герга ду Кавказехь. Цигара администраци хийцар доьхура авторша.

Думан председатела Хомяковс и лехам депутаташна бешначул тIаьхьа, цунах лаьцна шена хетарг ала дош делира депутатана Гайдаров Ибрагимбекана. Хьалхарчу а, шолгIачу а Думехь Теркан областерчу халкъашна тIера депутат вара Эльдарханов Таьштамар. ХIокху кхоалгIачу Думе депутаташка кандидаташ хьалхатоттуш, йуха а Эльдарханов къастийра областерчу ламанан халкъаша. Амма кхузарчу хьолахоша чекх ца йалийтира цуьнан кандидатура. Теркан гIалагIазкхашна тIера кхузахь депутат Лисичкин вара. Теркан областан ламанан халкъаш бехке деш меттигаш лехама тIехь хиларна, цаьргахьа гIодаккха Думехь церан депутат цахиларна, церан верасалла шена тIелаьцнера Гайдаровс.

– Господа депутаташ! Кавказан администрацин белхан, гIуллакхийн хьокъехь вайн шовзткъе берхIитта депутато Думе беллачу лехамна тIеxь йаздинарш цхьадерш бакъ ду. Къаьсттана областийн, округийн, станицийн, йартийн урхаллашкахь шуьйра даьржина кхаьънаш эцар, озабезамаш, зуламхошца уьйраш, бехк-гуьнахь доцчу машаречу бахархошна тIехь харцонаш лелор, царна эшамаш бар. Амма, господа депутаташ, со буххенца реза вац вайн коллегаша туземни халкъаш, къаьсттана нохчий, гIалгIай бехкебеш, сийсазбеш йалийначу пункташна. Нохчашкара а, гIалгIашкара а дIадаьккхинчу уггар дикачу ах бIе миллион десятина лаьтта тIе охьаховшийна гIалгIазкхий. Оцу шина халкъехь лаьттан къелла йу. Шайн доьзалш хене баха рицкъа даккха йолах белхаш лоьхуш, империн массо маьIIехула буьйлабелла лела уьш. Церан ишколаш, больницаш йац. Царна йукъа дешар даржоран, церан могашалла ларйаран бала болуш цхьа а вац. Юридически бакъонаш дIа а йаьхна, Iедало законашна арахьа латтабо уьш. Нохчо, гIалгIа вийна гIалгIазкхи жоьпе ца озаво, таIзарза вуьту. Экономически талийна, чIанабаьхна уьш. ГIалгIазкхаша шайн лаамехь гIуданаш доху йарташкара. Цундела нохчийн, гIалгIайн дегнаш оьгIазе ду. Халчу хьелашка хIиттийна уьш, оьздангаллех бохийна, акхабаьхна. Iедалан харцонаша, къизалло къоланашна, талорашна, цIийIанорна тIетоьтту уьш. Цунна масал ду 1877-чу шарахь Нохчийчохь хилла гIаттам а, тахана обарга Зеламхас Iедална дуьхьал латто къийсам а. Разбойна дуьхьал Теркан областан администрацис дIа мел долийна гIуллакх кхиамза чекхдолу, хIунда аьлча иза машаречу бахархошна дуьхьал хьажийна, царна бохаме, церан дегнашна чу керла оьгIазло йоссош хиларна. Администрацис машаречу бахархойн йарташна таIзарш до, цIенош дагадо, салташий, гIалгIазкхаший бахархой талабо, бехк-гуьнахь доцу адамаш доьзалшца цхьаьна Сибрех хьийсадо. Цундела сан дехар ду депутаташка, вайн коллегийн лехам бийцаре беш, хIара ас доцца далийна масалш тидаме эцар а, тхуна, Кавказерчу халкъийн депутаташна, кечам бан ши кIира хан йалар а, Кавказера туземни халкъаш цигарчу администрацин харцонех, къизаллех лардеш закон тIеэцар а.

Уггар хьалха трибуни тIе хьалаваьллачу эла Шеваршидзес йемалйира Кавказан администрацин къаьмнашна йукъара политика.

– Кавказан урхалле гулбеллачу нехан цхьа а тайпа бала бац Россин пачхьалкхан исторически кхолламца. Меттигерчу халкъашна йукъахь мостагIаллаш кхуллуш, шайн карьерина а, хьарам хьалбахам гулбарна а аьттонаш лоьху цара. Цхьаболчу чиновникаша марсадоху туземцашний, гIалгIазкхашний йуккъера мостагIалла. Туземец вийна, туземцийн зударий сийсазбина гIалгIазкхи таIзарза вуьту. Разбойникашна маршо йелла цигахь! – шен къамел дерзийра цо.

Черносотенцийн «Союз русского народа», «Союз Михаила Архангела» партийн коьрта лидер, оцу шина партин бухбиллархойх цхьаъ, мIаькваьлла монархист, реакционер, антисемит Пуришкевич Владимир Митрофанович трибуне хьалаволуш черносотенцаша а, октябристаша а, хьала а гIевттина, дехха тIараш диттира.

– Господина Гайдаровс ши кIира хан йехна тхан лехам къасто кечам бан! – оьгIазе велакъежира иза, зала чухула бIаьрг а кхарстийна. – ХIун кечам оьшу господин Гайдаровна? Кавказехь хIоьттина балхаме хьал керайуккъехь долуш санна, дика гуш ма ду вайна! Воронцов-Дашков коьртехь Кавказан администрацис шена а, Цуьнан императорски воккхаллина а йуккъе кирхьа лаьцна. Цунна тIехьа а левчкъина, оьрсийн пачхьалкхана кIел ор охкуш бу наместнико шена гонаха гулбина немцой, полякаш, жуьгтий. Кхаьънашъэцархой, карьеристаш, авантюристаш! Гуьржийн, эрмалойн, азербайджанийн националисташца, сепаратисташца берта а бахана, цигахь оьрсийн Iедал дохош бу, оьрсийн бахархой Россе схьалоьхкуш бу! Кавказах дакъош а дина, туркошний, немцошний, англичанашний йохка Iалашо йу церан. Амма царна моьттург хир дац! Оьрсийн халкъо шен цIийца эцна Кавказ! Кавказ оьрсийн йу! Цуьнан лаьмнийн баххьашна тIехь эзарнаш шерашкахь махо ловзор йу оьрсийн байракх! Оьрсийн ши корта болу аьрзу маьрша хьийза йеза Кавказан стигалахула, лаьмнийн баххьашна тIехула!

Зала чохь мaьI-маьIIехь маьхьарий хезара:

– Оьрсийн пачхьалкхан байракх лаккха айа йеза Кавказехь!

– Туземцаш гора хIиттийна латто беза цунна хьалха!

– Реза боцурш байъина дIабаха хIокху лаьтта тIера!

Шовзткъе берхIиттаммо шайн цIарах коьрта къамел дан кечвинарг кхин вара. Марков Николай Евгеньевич. Черносотенцийн шина Союзан коьртачу лидерех цхьаъ. Помещик-хьолахо, монархист, реакционер. ГIараваьлла шовинист. Иза трибуне хьалаволуш а дехха тIараш диттиpа цуьнан бартахоша. Иза къамелана говза вара. Цхьана куьйгахь пряник, вукху куьйгахь шед хуьлура цуьнан.

– Кавказерчу халкъашца цхьа а тайпа хьагI-гамо йац сан. Царна зен-зулам, бохам хуьлийла а, ца лаьа суна. Къаьсттана цигара ламанхой беза а, лера а Iамийна со Пушкинан, Лермонтовн поэзис. Иштта дог-ойла хир йу аьлла, хета суна Думе лехам беллачу шовзткъе берхIитта депутатан а. Цундела туземцашка тхан безам бац, оха царна бохам лоьху, уьш махкахбаха йа хIаллакбан лаьа тхуна бохуш, хабарш дуьйцурш галбевлла. Тхан боккха лерам бу, гуьржашка-м

1 ... 69 70 71 72 73 74 75 76 77 ... 167
Перейти на страницу:
На этой странице вы можете бесплатно скачать Дарц - Абузар Абдулхакимович Айдамиров торрент бесплатно.
Комментарии
Открыть боковую панель
Комментарии
Сергій
Сергій 25.01.2024 - 17:17
"Убийство миссис Спэнлоу" от Агаты Кристи – это великолепный детектив, который завораживает с первой страницы и держит в напряжении до последнего момента. Кристи, как всегда, мастерски строит