Гапееў Ведзьміна тоня - Неизвестно

Вёслы рабіў дзед Васіль. Няспешна, сякерай, а сякера ў яго – што тое лязо. Хлопцы кавалкамі шкла зачышчалі ручкі вёслаў – каб былі гладкія, не набівалі мазалі. Потым дзед камандаваў, паказваў і падказваў, а хлопцы майстравалі ўключыны – спецыяльныя штукі на вёслах, каб можна было грэбці імі і вёслы не выпадалі.

Па ходзе справы і праект плыта мяняўся. Яшчэ два дадатковыя адсекі зрабілі – каб упіхнуць туды дзве вялікія камеры з аўтамабільных колаў. Гэта старшыня прывёз, Мікалай Рыгоравіч. Праўда, папрасіў, каб потым вярнулі.

Жэнька спіс усяго патрэбнага склала. Калі пачалі зносіць усё да будана Сяргея, Віталь хапіўся за галаву:

– Ты што, ніякі плыт не вытрымае! Мы ж не на Паўночны полюс!

– Маўчы! Ты свае справы ладзь, а ў мае не лезь. Я нічога лішняга не бяру. Што, у далонях суп варыць будзеш?

– Які суп? Мы набяром…

– “Ролтана” і будзеце грызці сухім. Ведаю я вас. Усякай атрутай набіваеце свае жываты… Ты мне месца на плыце зрабі, каб вада ніяк не даставала, а то…

– Зраблю, зраблю, – прабурчаў Віталь, хоць ніколькі клопаты Жэнькі не псавалі настрою – ух, якая грунтоўная экспедыцыя атрымліваецца! Нават аптэчка ў іх ёсць.

Два дні прайшлі ў прыемных справах. Практычна ўсё было гатова. І неяк не адважваліся завесці з дзедам Васілём гаворку аб галоўным: аб тым дні, калі яны збяруцца на Ведзьміну тоню. Страшнавата было. Быццам усё перад гэтым здавалася простай гульнёй, а цяпер пачыналася сама справа – адказная і сур’ёзная…

– Я нешта дык і не ўяўляю, як мы разам з дзедам Васілём паплывём па тоні, – прызнаўся Віцька.

Сядзелі на беразе копанкі, закінуўшы вуды. Клёву не было, але не гаравалі з такой нагоды, бо прыйшлі больш адпачыць. Рукі ад работы балелі адчувальна.

– А я як пагляджу, колькі нам перанесці трэба ўсяго на Заікін востраў па балоцістай сцежцы, аж млосна робіцца, – адказаў на гэта Віталь.

– Нічога, вочы баяцца, а рукі робяць, – спакойна сказаў Сяргей. – Вы паглядзіце, колькі ўсяго зрабілі… Садок наш не пазнаць: і будан які стаіць, і навес ёсць, і каркас плыта гатовы, і бутэлек гара… Перанясём. Галоўнае ў такой справе – вызначыць для сябе, што робіцца такое не за гадзіну, не за дзве. Робіш і робіш… Яно само заканчваецца. Пакрысе…

– І то праўда, – больш бадзёра адазваўся Віцька. – Гэтулькі ўжо зрабілі…За дзень, зранку пачаўшы, перацягаем да вечара.

– Перацягаем, куды мы дзенемся, – згадзіўся і Віталь. – Вось так і збываюцца мары – паступова, крок за крокам ідзеш і ідзеш…

– Паплавок!

– Цягні!

Віталь тузануў вудачку, невялікі серабрысты карась забіўся на лёсцы. Асцярожна вызваліўшы адзіную за гэты час злоўленую рыбіну, Віталь узважыў яе на далоні.

– Ат, ты ж таксама, карась, марыў з’есці таго чарвяка, а цябе я, такі нехарошы, падмануў. Выбачай і ідзі сабе плавай у нашай копанцы. Шукай яшчэ чарвяка. Няхай збываюцца мары! – Віталь лёгка кінуў карася ў ваду. Той плёснуўся і знік у глыбіні.

…Маці прынесла і паклала на стол дзве газеты – раённую і яшчэ адну, якая выходзіла ў раёне – недзяржаўную.

– Божухна, гэта ж трэба так нам праславіцца.. – сказала яна з сумам, нават адчай прагучаў у яе голасе.

У Жэнькі затрымцела сэрца. Яна адчула, што ў раённай газеце нешта напісана пра іх. Не думала, што будуць нешта пісаць, але тое, якім тонам сказала маці, пры гэтым адвярнуўшы позірк ад дачкі, падказвала Жэньцы: у газеце нешта надрукавана…

“Школьная арганізацыя БРСМ ідзе на пошукі магілы партызан. На адной з сустрэч з ветэранамі ў нашай школе, якія праводзяцца рэгулярна, мы даведаліся ад партызана Вялікай Айчыннай вайны В.Я. Кароты аб тым, што на адным з астравоў у балоце за нашай вёскай ёсць магіла, у якой пахаваны некалькі партызан, гераічна загінуўшых у баях з ворагам. Камітэт школьнай арганізацыі БРСМ вырашыў правесці пошук магілы. Калі гэта ўдасца (у чым мы не сумняваемся), то па ўзгадненню з адпаведнымі органамі пройдзе афіцыйнае перазахаванне народных герояў. А пакуль мы рыхтуемся да паходу. Чакайце нашых рэпартажаў! Яўгенія Лошчык, член камітэта пярвічнай арганізацыіі БРСМ школы”.

Радкі паплылі перад вачыма – то слёзы паліліся з вачэй. Ад крыўды, ад асэнсавання немагчымасці нешта паправіць Жэнька закрычала адчайна:

– Я гэтага не пісала! Я карэспандэнту не так аб усім казала! Ён казаў, што не будзе друкаваць, пакуль сюды не прыедзе сам!

Жэнька ўпала на канапу тварам на падушку.

Маці паверыла – яна не магла не паверыць, бачачы рэакцыю дачкі. Падышла, села побач, паклала руку на плячо Жэнькі.

– Я яму патэлефаную… Ды чорт яго бяры, няхай і так напісана. Гэта не страшна. Галоўнае цяпер – адшукаць магілу. Як знойдзеце – то і гэта драбяза забудзецца.

– Гэта не драбяза! – падскочыла Жэнька. – Як на мяне хлопцы паглядзяць? Што дзед Васіль скажа? А ў школе? Калі гэта драбяза, то што не драбяза?

– Супакойся. Вось што не драбяза. Вось што страшна… – і маці пацягнула са стала недзяржаўную газету.

Цяпер Жэньку быццам кіпенем абдало. Яна пазнала, яна не магла не пазнаць гэты знаёмы будан, “стол” на цаглінах, пячурку… І Нэла – глядзіць некуды ўбок, яшчэ золкае ранне, яна скурчылася ля ўваходу… Сяргей спінай да аб’ектыву, распальвае агонь… Вялікі здымак на першай старонцы. І вялікія літары надпісу над здымкам: “Быццам і не было вызвалення…” Знізу пад здымкам трохі меншы радок: “Брат і сястра пры жывых бацьках і пры цяперашняй уладзе вымушаны жыць у шалашы…”

– А ў Сяргея і Нэлы няма бацькі… – ціха прагаварыла Жэнька, апустошаная гэтай страшнай і праўдай, і няпраўдай адначасова.

– Цяпер гэта не мае значэння, – адказала таксама ціха маці. – Гэта ж подласць… Лета, цёпла, чаму дзецям не спаць у будане… Божа, як так можна… Тым больш, мы ж бачым гэтых дзяцей і будзем рашаць…

Жэнька пакрысе пачынала разумець, што значыць для маці такі здымак і такі загаловак… Яна настаўніца, дэпутат сельскага савета…

Праз паўгадзіны прыйшлі Віцька і Віталь.

Жэнька выйшла ім насустрач.

– Я не вінавата, – ціха пачала яна. – Я не пісала нічога. Карэспандэнт па тэлефоне спытаў, ці я член БРСМ і ці расказваў дзед Васіль у школе аб партызанах… Я не казала яму нічога з таго, што ён напісаў…

– Чорт з ім, лухту гэту перажывём, – Віцька плюнуў убок. – Там Сяргей… падумаў, што гэта ты фотакартку паслала ў тую газету. Ты ж здымала. Ну і сказаў, каб мы блізка да яго не падыходзілі. Раззлаваўся вельмі.

– А адкуль ён ведае… пра здымак?

– Сарока па вёсцы палётала, – патлумачыў Віталь, маючы на ўвазе паштальёнку, якую за ахвоту да плётак і празвалі сарокай. – Пойдзем, хоць пакажам, што подпіс пад здымкам другі.

Дарогай Віцька разважаў услых:

– Эдзік! Гэтага фашыста ўжо тры дні няма – паехаў у раён. Гэта ён пра Сяргея і Нэлу сказаў, ён жа мне расказваў, што рэдактар вось гэтай газеты – яго знаёмы. Адпомсціў…

– Я ж казала табе: Эдзік – брыдота, – ціха сказала Жэнька.

Зайшлі да дзеда Васіля.

Той выслухаў іх усхваляваны расказ моўчкі. Доўга глядзеў старонкі недзяржаўнай газеты, быццам шукаючы там яшчэ нешта, што б падказала аб самым галоўным.

– Ведаю я рэдактара. І бацьку яго. Працавалі разам на лесанарыхтоўках. Працавіты быў мужчына. А вось маці была… То сын у маці пайшоў. Новая парода вырасла.

– Якая парода?

– Ідзі пакліч Сяргея з Нэлай, – замест адказу зірнуў дзед на Віталя. – Скажы: я клічу.

Пакуль чакалі, дзед згарнуў цыгарку са свайго тытуню, курыў у задуменні.

Падышлі Віталь, Сяргей з Нэлай.

– Клікалі, дзед Васіль? – спытаў Сяргей, прыпыняючыся воддаль ад сяброў.

– Сядайце бліжэй, – прапанаваў дзед, быццам не чуючы пытання. – Не ўмею я голасна размаўляць. А пачуць вам трэба.

Расселіся. Сяргей усё роўна сеў крыху ўбаку ад астатніх, але Нэла настойліва вызвалілася з яго рук, пайшла і прыціснулася да Жэнькі, ціхенька, быццам суцяшаючы, пагладзіла тую па шчацэ.

– Парода новая людзей вырасла. Страшная парода, – ціха стаў казаць дзед Васіль. – Раней нам проста жылося: во сябар, во вораг. Першага беражы, другога цурайся, трэба – бараніся. А цяпер… бач, як складна тут напісана: быццам і не было той Перамогі. Скажаш – няпраўда? Дык праўда: вунь будан, во дзеці. Вунь маці-п’яніца. А дзень таму я тое ж казаў нашай мясцовай уладзе ў вочы… Глядзіш: добры гэты дзядзька Юрый Сачыгін, рэдактар. Бач, вышуквае такіх бедных, клапоціцца… А на самай справе – усё роўна яму, што будзе заўтра, што будуць есці і дзе спаць усе астатнія дзеці. Яму гора людское – знаходка. Бяда людская – радасць, бо ёсць яму аб чым напісаць. Гэта вось Зарэмба да цябе прыходзіў, жыццём тваім цікавіўся, думаў, каб нешта змяніць, а гэты не цікавіцца, а цікуе. Сустракаўся я з Юрыем раней, калі яшчэ той толькі пачынаў. Гладка слаў, ды не з таго боку падушку клаў: ты яму скажы, чым цябе сёння, партызана былога, крыўдзяць. А чым мяне крыўдзяць? Вось хай лепш скажа, чым я больш за Адарку сваю ўвагі заслужыў… Я ад немцаў у балота схаваўся ды там перачакаў. А яна з хворай маці ды дзвюмя меншымі сёстрамі пад немцамі жыла. І хлеб мне пякла. Мяне забіць у баі маглі, а яе – у любы час... Я вось жывы – дык мне і медалі юбілейныя, і падарункі, і ўлада, што ні папрасі, бяжыць выконваць... А сябра мой Андрэй там, у балоце. І маці яго медалёў не атрымлівала, без падарункаў жыла… Вось што я вам скажу: гэта вам першы ўрок дарослы. Памятайце, што чым больш сталее чалавек, тым больш подласці ён можа нарабіць. І яшчэ памятайце: як бы вы ні жылі, а асобна жыць не атрымаецца. Бачыш, Сяргей, ты вось хацеў ад усіх адгарадзіцца, зарабляць сабе працай ды жыць з сястрычкай, нікога не чапаючы. Не атрымаецца. Бо жыццё складанае, а яшчэ больш подлае.