Казкi (на белорусском языке) - Братья Гримм

ШЭСЦЬ СЛУГ

Даўным-даўно жыла старая каралева. Была яна вядзьмарка. А дачка яе прыгажуня на ўвесь белы свет. Але яна пра яе мала клапацiлася. Усё болей пра сваё вядзьмарства.

Прыходзiць, напрыклад, да дачкi жанiх. А яна яму свае заданнi дае. Хлопец дзеля нявесты пагаджаецца, а таго не ведае, што заданнi ў старой каралевы вядзьмарскiя, iх нельга выканаць. Вось i ставiлi смельчакоў на каленi, адсякалi iм галовы.

Пачуў адзiн каралевiч пра незвычайную прыгажосць дзяўчыны, кажа свайму бацьку:

- Дазвольце мне схадзiць у сваты да прыгажунi.

- Я не магу табе дазволiць, - адказаў кароль. - Калi пойдзеш туды, то назад ужо не вернешся.

Пасля гэтага каралевiч моцна захварэў. Праляжаў у ложку ажно сем гадоў. Нiводзiн лекар не мог яго вылечыць. Зразумеў бацька, што сын жыве адной надзеяй, i з сумам у сэрцы сказаў:

- Адпраўляйся да прыгажунi i паспрабуй шчасця. Я бяссiльны табе дапамагчы.

Як пачуў гэта каралевiч, падняўся з ложка, адчуў сябе здаровым. Весела рушыў у шлях-дарогу.

Ехаў ён на канi цераз пустку, бачыць, ляжыць у полi як бы вялiкая капа сена. Пад'ехаў блiжэй i вачам сваiм не паверыў. Там ляжаў вялiзны чалавек. Пуза ў яго было падобна на невялiкi пагорак. Убачыў таўстун вандроўнiка, падняўся ў поўны рост, кажа:

- Калi вам патрэбен слуга, вазьмiце мяне з сабою.

Каралевiч засумняваўся:

- Ды што мне з такiм цельпуком рабiць?

- О, - сказаў таўстун, - гэта што, вось калi я раздзьмуся ва ўсю моц, то стану ў тры тысячы разоў таўсцейшым.

- Калi так, - пагадзiўся каралевiч, - ты мне спатрэбiшся. Iдзi за мной!

Пайшоў таўстун за каралевiчам. Праз нейкi час сустрэлi яны яшчэ аднаго чалавека. Той ляжаў на зямлi вухам да травы.

- Што ты тут робiш? - спытаў каралевiч.

- Прыслухваюся, - адказаўчалавек.

- Да чаго?

- Прыслухваюся, што цяпер робiцца ў свеце. Ад мяне нiчога не ўтоiцца. Я чую нават, як расце трава.

Каралевiч пацiкавiўся:

- Скажы, што ты чуеш у двары старой каралевы, у якой дачка прыгажуня?

- Чую, як меч свiшча, галаву жанiху адсякаюць.

Каралевiч вырашыў:

- Ты мне спатрэбiшся. Iдзi за мной!

Рушылi яны далей. У хуткiм часе прыкмецiлi чалавечыя ногi са ступнямi. Праехалi яшчэ нямала пакуль убачылi тулава, а пасля i саму галаву.

- Эй! - здзiвiўся каралевiч. - Ты доўгi, як вялiкi канат.

- Гэта што, - адказаў незнаёмец, - калi я выцягнуся як след, то зраблюся ў тры тысячы разоў даўжэйшым i большым за самую высокую гару на зямлi. Я мог бы служыць вам, калi возьмеце з сабой.

- Iдзi за мной! Ты мне спатрэбiшся.

Па дарозе сустрэлi яшчэ аднаго чалавека. Той сядзеў з завязанымi вачыма.

- Можа, у цябе вочы хворыя? - спытаў каралевiч.

- Ды не, - адказаў незнаёмец, - калi я здыму павязку i зiрну на што-небудзь, то ўсё разляцiцца на кавалкi.

- Добра, iдзi за мной! Ты мне спатрэбiшся.

Пайшлi яны далей усе разам. Ды раптам знайшлi на дарозе новага чалавека. Ён ляжаў на самым сонцапёку i трымцеў. Яго калацiла так, што зуб на зуб не трапляў.

- Чаму табе так холадна? - спытаў каралевiч.

- Ах, - адказаў чалавек, - у мяне такая натура: чым гарачэй у прыродзе, тым халадней мне, i наадварот: чым халадней, тым мне гарачэй. На лёдзе я пакутую ад спёкi, а ў агнi - ад холаду.

- Дзiўны чалавек! - сказаў каралевiч. - Калi хочаш мне служыць, то iдзi за мной.

Пайшлi яны далей. Бачаць, стаiць чалавек, узiраецца ў горы.

- Што ты там бачыш? - цiкавiцца каралевiч.

- У мяне такi востры зрок, што я ўсё бачу праз лес, поле, горы, далiны. Праз увесь свет бачу!

Сказаў каралевiч:

- Калi хочаш, iдзi за мной. Такога ў мяне яшчэ няма.

Так з шасцю сваiмi слугамi каралевiч завiтаў у горад, дзе жыла старая каралева. Ён не аб'явiў, хто такi, а сказаў:

- Калi вы згодны выдаць за мяне вашу дачку-прыгажуню, я выканаю ўсё, што загадаеце.

Узрадавалася вядзьмарка, што зноў трапiў да яе такi цудоўны юнак, i кажа:

- Я задам табе трайную задачу. Калi выканаеш кожную з iх, станеш мужам маёй дачкi.

- Якая твая першая задача? - спытаў каралевiч.

- Ты павiнен дастаць мой пярсцёнак, якi я ўпусцiла ў Чырвонае мора.

Вярнуўся каралевiч дамоў да сваiх слуг, расказаў i пра свой клопат.

Адгукнуўся той, якi меў востры зрок:

- Я пагляджу, дзе пярсцёнак ляжыць.

Зiрнуў ён у глыб мора, сказаў:

- Вiсiць ён там на вострым каменi.

За далейшую працу ўзялiся Даўгалыгi i Таўстун. Падышлi яны да мора. Таўстун улёгся на зямлю, падставiў рот да вады. I паплылi хвалi яму ў рот, як бы ў бездань якую. Выпiў ён усё мора. Стала яно сухое, як луг. Тады нагнуўся Даўгалыгi i дастаў рукой пярсцёнак.

Узрадаваўся каралевiч, калi атрымаў знаходку. Панёс старой каралеве. Здзiвiлася тая i кажа:

- Так, гэта мой пярсцёнак! Першую задачу ты выканаў. Цяпер чарга за другой. Бачыш, вунь на лузе перад маiм замкам пасвяцца трыста быкоў. Ты павiнен iх усiх з'есцi. Разам са скурай, поўсцю, косткамi, рагамi. А ўнiзе ў склепе стаiць трыста бочак вiна. Ты павiнен iх усе выпiць. Калi ад быкоў застанецца хоць адна валасiнка, а ад вiна хоць адна кропля, развiтвайся са сваiм жыццём.

Каралевiч удакладнiў:

- А цi можна да сябе гасцей запрасiць? Без людзей i абед нясмачны.

Злосна засмяялася старая i адказала:

- Каб не быць табе ў адзiноце, запрасi каго-небудзь. Але толькi аднаго!

Пайшоў каралевiч да сваiх слуг i сказаў Таўстуну:

- Будзеш маiм госцем.

А той даўно марыў уволю наесцiся. Раздзьмуўся Таўстун i з'еў трыста быкоў. I валасiнкi ад iх не засталося. Пасля ў адзiн мiг выпiў усё вiно з бочак. Вылiзаў да апошняй кроплi на затычцы.

Закончыўся абед. Каралевiч з'явiўся да старой, паведамiў, што другая яе задача выканана. Здзiвiлася тая i кажа:

- Гэтага яшчэ нiводзiн чалавек выканаць не мог. Але ёсць для цябе яшчэ трэцяя задача. Вечарам я прывяду ў тваю спальню сваю дачку. Калi будзеце сядзець побач, глядзi, каб не заснуў. Я сама праверу апоўначы. Калi заснеш загiнеш!

Падумаў каралевiч: "Гэта лёгкая задача. Хiба можна заснуць з маладой дзяўчынай?" Ён усё-ткi клiкнуў сваiх слуг, параiўся з iмi, а пасля прапанаваў:

- Хто ведае, на якую хiтрасць заманьвае вядзьмарка. Прашу вас: пастойце на варце, сачыце, каб дзяўчына не выйшла з маёй спальнi.

Вечарам з'явiлася старая са сваёй дачкой i перадала яе ў рукi каралевiчу. Абкруцiўся Даўгалыгi вакол iх, а Таўстун стаў ля дзвярэй. Нiводная душа не змагла туды трапiць.

Сядзелi маладыя моўчкi. Месячык высвечваў прыгожы твар дзяўчыны. Каралевiч не зводзiў вачэй з нявесты. Пачуццё радасцi i кахання агарнулi яго душу. Так доўжылася да адзiнаццацi гадзiн. Ды раптам вядзьмарка напусцiла на ўсiх свае чары. Усе заснулi. У гэты мiг дзяўчына знiкла.

Прачнулiся яны, калi да апоўначы заставалася ўсяго пятнаццаць хвiлiн.

- Вох, якое няшчасце! - усклiкнуў каралевiч. - Цяпер я загiну.

Даўгалыгi i Таўстун таксама адчувалi сябе няёмка: падвялi гаспадара. Тады ўмяшаўся Слухач:

- Цiха, дайце мне прыслухацца.

Паслухаў ён крыху i кажа:

- Яна сядзiць на скале i плача. Iсцi да яе - трыста гадзiн. Даўгалыгi, калi выцягнецца ў поўны рост, зможа дайсцi да яе за некалькi крокаў.

- Добра, - адказаў Даўгалыгi, - але хай са мной пойдзе Вастравокi.

Так яны i зрабiлi.

У адзiн мiг слугi каралевiча былi ля скалы. Зняў Вастравокi павязку з вачэй, толькi зiрнуў на высокую скалу, яна i развалiлася на тысячу кавалкаў. Узяў Даўгалыгi дзяўчыну на рукi i тут жа прынёс яе назад. Перанёс i свайго сябра Вастравокага.

Не паспеў гадзiннiк прабiць дванаццаць, а маладыя зноў сядзелi ў пакоi, бадзёрыя i вясёлыя, як бы нiколi не развiтвалiся.

Убачыла iх вядзьмарка, затрэслася ад злосцi, перапалохалася i сказала сама сабе:

- Гэты жанiх мацнейшы за мяне!

Што ж, трэба выдаваць дачку замуж. I тут вядзьмарка выкарыстала свой апошнi шанец. Яна падгаварыла дачку, каб тая прызначыла сваё выпрабаванне для жанiха. I дачка прыдумала.

Яна загадала прывезцi ранiцай трыста вязанак дроў. Распалiлi касцёр, i каралеўна папрасiла каго-небудзь са слуг сесцi на вогнiшча. Яна думала так: нiхто не захоча смажыцца на агнi. Тады, можа, сам каралевiч будзе гатовы ўвайсцi ў касцёр. А гэта смерць для яго, пра што марыць яе мацi.

Слугi сказалi каралевiчу:

- Мы тое-сёе для цябе зрабiлi. Цяпер чарга Мерзляку праявiць сябе.

- Я не супраць! - адгукнуўся той.

Склалi дровы, пасадзiлi пасярод iх Мерзляка, падпалiлi. Зыркi касцёр гарэў цэлых тры днi. Калi полымя згасла, бачаць усе дзiўны малюнак: стаiць Мярзляк на папялiшчы i дрыжыць, што асiнавы лiст, кажа:

- За ўсё сваё жыццё так холадна не было, як у гэтыя днi...

I давялося цудоўнай дзяўчыне даць згоду выйсцi замуж за невядомага юнака. А вядзьмарка нiяк не магла супакоiцца, усё паўтарала: "Як перанесцi такую ганьбу".

Вось паехалi маладыя ў царкву павянчацца. Вядзьмарка паслала наўздагон iм сваё войска. Загадала: знiшчыць усё, што трапiцца на шляху, i вярнуць назад дачку.

Але гэты загад падслухаў каралевiчаў слуга Слухач. Пытаецца ў Таўстуна:

- Як нам цяпер быць?

Таўстун ведаў што рабiць. Ён некалi выпiў цэлае мора. Цяпер варта было яму плюнуць раз-другi i разлiлося за карэтай вялiкае возера. Вядзьмарчына войска ў тым возеры ўтапiлася.