Казкi (на белорусском языке) - Ганс Андерсен

- Ну, а я яго нiколечкi не баюся. А якi ён на выгляд?

- Ды вылiты дзяк!

- Цьфу! - плюнуў селянiн. - Вось брыдота! Трэба табе сказаць, што я бачыць не магу дзякаў! Але ўсё роўна, я ж ведаю, што гэта чорт, i мне будзе не так прыкра! Да таго ж я цяпер набраўся храбрасцi, гэта вельмi дарэчы! Толькi няхай ён не падыходзiць вельмi блiзка!

- А вось я зараз скажу ведзьмаку! - вымавiў Маленькi Клаўс, наступiў на мяшок i прыслухаўся.

- Ну што?

- Ён загадвае табе пайсцi i адкрыць вунь той куфар у куце: там прыцiх чорт. Толькi прытрымлiвай вечка, а то ён выскачыць.

- А ты памажы прытрымаць! - сказаў селянiн i падышоў да куфра, куды жонка схавала дзяка.

Дзяк быў нi жывы нi мёртвы са страху. Селянiн прыадчынiў вечка i заглянуў у куфар.

- Тфу! Бачыў, бачыў! - закрычаў ён i адскочыў убок. - Якраз наш дзяк. Вось брыдота!

Такую непрыемнасць трэба было запiць, i яны пiлi да позняй ночы.

- Ведзьмака гэтага ты мне прадай! - сказаў селянiн. - Прасi колькi хочаш, хоць поўную мерку грошай!

- Не, не магу, - сказаў Маленькi Клаўс.

- Падумай, колькi мне з яго ўзяць! - сказаў селянiн i пачаў угаворваць Маленькага Клаўса.

- Ну добра, - адказаў нарэшце Маленькi Клаўс, - няхай будзе па-твойму! Ты са мной ласкавым быў, пусцiў мяне начаваць, дык бяры майго ведзьмака за мерку грошай, толькi насыпай паўней!

- Добра, - сказаў селянiн. - Але ты павiнен узяць i куфар, я i гадзiны не хачу трымаць яго ў сябе дома. Хто ведае, можа, чорт усё яшчэ сядзiць там.

Маленькi Клаўс аддаў селянiну свой мяшок з высушанай скурай i атрымаў за яго поўную мерку грошай, ды яшчэ вялiкую тачку, каб было на чым везцi грошы i куфар.

- Бывай! - сказаў Маленькi Клаўс i пакацiў тачку з грашыма i з куфрам, у якiм усё яшчэ сядзеў дзяк.

За лесам працякала вялiкая блакiтная рака, такая быстрая, што ледзь можна было справiцца з плынню. Праз раку быў перакiнуты новы мост. Маленькi Клаўс стаў пасярэдзiне моста i сказаў наўмысна як можна гучней, каб дзяк пачуў:

- Нашто мне гэты бязглузды куфар? Ён такi цяжкi, нiбы напакаваны каменнямi! Я зусiм замучыўся з iм. Кiну я яго ў рэчку: прыплыве ён да мяне дамоў сам - добра, а не прыплыве - i не трэба!

Потым ён узяўся за куфар адной рукой i злёгку прыпадняў яго, нiбы збiраючыся спiхнуць у ваду.

- Пачакай! - закрычаў у куфры дзяк. - Выпусцi спачатку мяне!

- Ай! - ускрыкнуў Маленькi Клаўс, прыкiдваючыся, што напалохаўся. - Ён усё яшчэ тут! У ваду яго хутчэй! Няхай топiцца!

- Не, не! Гэта не чорт, гэта я! - крычаў дзяк. - Выпусцi мяне, я табе дам поўную мерку грошай!

- Вось гэта iншая справа! - сказаў Маленькi Клаўс i адчынiў куфар.

Дзяк iмгненна выскачыў адтуль i спiхнуў пусты куфар у ваду. Потым яны пайшлi да дзяка, i Маленькi Клаўс атрымаў яшчэ мерку грошай. Цяпер тачка была поўная.

- А конь прынёс мне добры барыш! - сказаў сабе Маленькi Клаўс, калi прыйшоў дамоў i высыпаў на падлогу кучу грошай. - Вось Вялiкi Клаўс раззлуецца, калi даведаецца, як я разбагацеў ад свайго адзiнага каня! Толькi няхай не чакае, каб я сказаў яму ўсю праўду!

I ён паслаў да Вялiкага Клаўса хлопчыка папрасiць мерку, якой мераюць зерне.

"Нашто яна яму спатрэбiлася?" - падумаў Вялiкi Клаўс i злёгку памазаў дно меры дзёгцем, авось, маўляў, да чаго-небудзь ды прыклеiцца. Так яно i адбылося: атрымаўшы мерку, Вялiкi Клаўс убачыў, што да дна прыклеiлiся тры новенькiя сярэбраныя манеткi.

- Вось дык штука! - сказаў Вялiкi Клаўс i тут жа пабег да Маленькага Клаўса.

- Адкуль у цябе гэтулькi грошай?

- Я прадаў учора вечарам скуру свайго каня.

- З барышом прадаў! - сказаў Вялiкi Клаўс, пабег дамоў, узяў тапор i забiў усiх сваiх чатырох коней, зняў з iх скуры i выправiўся ў горад прадаваць iх.

- Скуры! Скуры! Каму патрэбны скуры! - крычаў ён на вулiцы.

Усе шаўцы i гарбары збеглiся да яго i пачалi пытацца колькi ён просiць за скуры.

- Мерку грошай за штуку! - адказваў Вялiкi Клаўс.

- Ды што ты? - абуралiся пакупнiкi: у нас гэтулькi грошай няма, каб iх меркамi мераць!

- Скуры! Скуры! Каму патрэбны скуры! - крычаў ён зноў i ўсiм, хто пытаўся, колькi каштуюць гэтыя скуры, адказваў: - Мерку грошай за штуку!

- Ды ён нас абдурвае! - закрычалi шаўцы i гарбары, пахапалi хто папругi, хто скураныя фартукi i пачалi хвастаць iмi Вялiкага Клаўса.

- "Скуры! Скуры!" - перадражнiвалi яны яго. - Вось мы пакажам табе скуры! Вон з горада!

I Вялiкi Клаўс - дай, божа, ногi! Нiколi яго так не бiлi!

- Ну, - сказаў ён, дабраўшыся дамоў, - заплацiць жа мне за гэта Маленькi Клаўс! Заб'ю яго!

А ў Маленькага Клаўса якраз памерла старая бабуля; яна не вельмi ладзiла з iм, была злая i скупая, але ён усё-такi вельмi шкадаваў яе i паклаў на ноч у сваю цёплую пасцель - раптам сагрэецца i ажыве, - а сам усеўся на крэсле ў кутку: яму не ўпершыню было так начаваць.

Ноччу дзверы адчынiлiся, i ўвайшоў Вялiкi Клаўс з тапаром у руках. Ён ведаў, дзе стаiць ложак Маленькага Клаўса, падышоў да яго i стукнуў па галаве таго, хто на iм ляжаў. Думаў, што гэта Маленькi Клаўс, а там ляжала мёртвая бабуля.

- Вось табе! Не будзеш мяне абдурваць! - сказаў Вялiкi Клаўс i пайшоў дамоў.

- Ну i лiхадзей! - сказаў Маленькi Клаўс. - Гэта ён мяне хацеў забiць! Добра, што бабуля была мёртвая, а то ёй бы не паздаровiлася!

Потым ён апрануў бабулю ў святочны касцюм, папрасiў у суседа каня, запрог яго ў калёсы, добра пасадзiў старую на задняе сядзенне, каб яна не звалiлася, калi паедуць, i паехаў з ёй праз лес. Калi сонейка ўзнялося, яны пад'ехалi да вялiкай карчмы. Маленькi Клаўс спынiўся i пайшоў перакусiць.

У гаспадара карчмы было шмат грошай, i сам ён быў чалавек добры, але такi гарачы, быццам быў начынены перцам i табакай.

- Дзень добры! - сказаў ён Маленькаму Клаўсу. - Чаго гэта ты з самага ранку так расфранцiўся?

- Ды вось, - адказваў Маленькi Клаўс, - трэба з бабуляй у горад з'ездзiць; яна там, у калёсах, засталася - нiяк не хоча злазiць. Калi ласка, занясiце ёй туды шкляначку мёду. Толькi гаварыце з ёй гучней: яна глухаватая!

- Добра, - згадзiўся гаспадар, узяў вялiкую шклянку мёду i панёс бабулi, а тая сядзела ў калёсах прамая, як палка.

- Вось унучак прыслаў вам шкляначку мёду! - сказаў гаспадар, калi падышоў да калёсаў, але бабуля не адказала i нават не паварушылася.

- Чуеце? - закрычаў гаспадар з усёй сiлы. - Ваш унук пасылае вам шкляначку мёду!

Яшчэ раз пракрычаў ён тое ж самае i яшчэ раз, а яна ўсё не варушыцца; тады ён раззлаваўся i кiнуў ёй у твар шклянку, так што мёд пацёк у яе па носё, а сама яна павалiлася. Маленькi ж Клаўс не прывязваў яе, а проста прыставiў да лаўкi.

- Што ты зрабiў? - залямантаваў Маленькi Клаўс, выбег з дзвярэй i схапiў гаспадара за варатнiк. - Ты маю бабулю забiў! Паглядзi, якая ў яе дзiрка ў iлбе!

- Вось гэта бяда! - завойкаў гаспадар, развёўшы рукi. - I ўсё гэта з-за маёй гарачнасцi! Маленькi Клаўс, дружа ты мой, я табе поўную мерку грошай дам i бабулю тваю пахаваю, як сваю ўласную, толькi маўчы пра гэта, а то мне адсякуць галаву, а гэта ж вельмi непрыемна!

I вось Маленькi Клаўс атрымаў поўную мерку грошай, а гаспадар пахаваў яго старую бабулю, як сваю ўласную.

Маленькi Клаўс вярнуўся дамоў зноў з вялiкай кучай грошай i адразу ж паслаў да Вялiкага Клаўса хлопчыка папрасiць мерку.

- Як так? - здзiвiўся Вялiкi Клаўс. - Хiба я не забiў яго? Трэба паглядзець самому!

I ён сам панёс мерку Маленькаму Клаўсу.

- Адкуль гэта ў цябе такая куча грошай? - спытаўся ён i аж вытрашчыў вочы ад здзiўлення.

- Ты ж забiў не мяне, а маю бабулю, - сказаў Маленькi Клаўс, - i я яе прадаў за мерку грошай!

- З барышом прадаў! - сказаў Вялiкi Клаўс, пабег дамоў, узяў тапор i забiў сваю старую бабулю, потым паклаў яе на калёсы, прыехаў з ёй у горад да аптэкара i прапанаваў яму купiць мёртвае цела.

- Чыё яно, i дзе вы яго ўзялi? - спытаў аптэкар.

- Гэта мая бабуля! - адказаў Вялiкi Клаўс. - Я забiў яе, каб прадаць за мерку грошай!

- Госпадзi, памiлуй! - усклiкнуў аптэкар. - Вы самi не ведаеце, што гаворыце! Глядзiце, гэта ж можа каштаваць вам галавы!

I ён растлумачыў Вялiкаму Клаўсу, што ён такое нарабiў, якi ён нядобры чалавек i як яго за гэта пакараюць. Вялiкi Клаўс перапалохаўся, мiгам вылецеў з аптэкi, сеў на калёсы, сцебануў коней i паiмчаўся дамоў. Аптэкар i ўвесь народ падумалi, што ён звар'яцеў, i таму не затрымалi яго.

- Заплацiш ты мне за гэта, заплацiш, Маленькi Клаўс! - сказаў Вялiкi Клаўс, выехаўшы на дарогу, i як толькi дабраўся дамоў, узяў вялiкi мяшок, пайшоў да Маленькага Клаўса i сказаў:

- Ты зноў абдурыў мяне? Спярша я забiваў сваiх коней, а цяпер i бабулю! Усё гэта рабiў па тваёй мiласцi. Але ўжо больш ты мяне не абдурыш!

I ён схапiў Маленькага Клаўса i запiхнуў яго ў мяшок, а мяшок завязаў, закiнуў за плечы i крыкнуў:

- Пайду ўтаплю цябе!

Да ракi было не блiзка, i Вялiкаму Клаўсу было вельмi цяжка несцi Маленькага. Дарога iшла каля царквы, адтуль чулiся гукi аргана, ды i вернiкi прыгожа спявалi хорам. Вялiкi Клаўс паставiў мяшок з Маленькiм Клаўсам каля царкоўных дзвярэй i падумаў, што не дрэнна было б зайсцi ў царкву, паслухаць псалом, а потым ужо iсцi далей. Маленькi Клаўс не мог вылезцi з мяшка сам, а ўвесь народ быў у царкве. I вось Вялiкi Клаўс зайшоў у царкву.