Дарц - Абузар Абдулхакимович Айдамиров
Шрифт:
Интервал:
Закладка:
Салташна летачу жIаьлийн гIoвгIaнo самайаьккхира йерриг йурт. ХIун дара а хаац, йуьрта салтий баьхкича, карзахдовлура жIаьлеш. Уьш лаа ца летий хиъна, вуьшта а набарна сема Зеламха а, иза ларвеш хIетта наб озийна хIусамда Юнус а цхьатерра хьалаиккхира Iуьллучуьра. Миччахьа а буьйсанна охьавуьжуш, шен герз катоьхча, схьаэца аьтто болуш охьадуьллура Зеламхас. Бедарш тIе а йуьйхина, патармийн гIап а, шаьлта а йукъах а йихкина, маузер коча а тесна, доьхкарх ши бомба дIа а тесна, топ схьа а эцна, аравала кечвелира Зеламха. ХIусамда цуьнца дIагIоьртира.
– Хьо чохь саца, – дуьхьал куьг тесира цунна Зеламхас. – Соьца дIавагIахь, вуьйр ву хьо! ЦIахь сецча, лацар бен, хIyммa а дийр дац.
Зеламха, ара а иккхина, топ йуьйлина беша а ваьлла, дIахьаьдира.
Оцу деношкахь хаддаза догIа доьлхуш, латта тIунделла, хатт летара когех. Ткъех гIулч гена а валале салташна тIеIоттавелира иза. ТIедачу лаьтта охьабийша ца лууш, тоьпаш хьалха а хьажийна, голаш тIе лахбелла Iapa уьш.
Зеламхех лаьцна дуккха а легендаш йара, Россехь-м хьовха, генна дозанал арахьа а лелаш. Цуьнан майралла а, доьналла а цхьанна къайле а йацара. Цунна тоьхча, топ а, тур-шаьлта а ца лета. Мел чIогIачу, боккхачу гонна йукъахьовзийча а, жин санна, цхьанна а ца гуш, салташна йукъахула чекхволий, дIавоьду. Хьажарца цо адамийн эс, бIаьрса дIаоьцу, лелачуьра цIий сацадо, меженаш лахайо. Иза, олхазаран суьрта а воьрзий, тIома волу, шена луъучу экхан суьрте воьрзий, хьаннашкахула кхерста йа цIерачу хьайбанийн суьрта воьрзий, йарташкахула лела бохуш.
Оцу легендах чIогIа тешара бодане салтий. Топ карахь, борз санна, Зеламха цIеххьана шайна хьалха хIоьттича, кхерабелла, тIехьа хьовса а ца баьхьаш, вовшашца хьалхабовла къуьйсуш, дIабевдира уьш. Зеламхина хаьара, кхечу агIор дIагIоьртича, цигахь кIелонехь кхин салтий хир буйла. Цара хIун дер а, ца хаьа, хIокху кхерабеллачу салташца цхьаьна кху меттигана генаваьлча., тоьла шена аьлла, царна йукъа а ийна, хьалха дIаведира иза. Кхерабелла салтий совцо гIерташ, царна дуьхьал а ваьлла, мохь хьоькхура поручика Епифановс. Цуьнан белшаш тIерачу погонах хиира Зеламхина иза эпсар а, оцу салтийн командир а хилар. Шен болар ца лагIдеш, дага тIе а лаьцна, топ тоьхна иза а, кхин цхьа салти а вожийра цо. Шайн эпсар вийча, цхьацца агIор дIаса а баьржина, Зеламхина некъ маьрша битира салташа.
Царах кIелхьарваьлла Зеламха, кхечу кIелонна тIенисвелира. Цигара схьа маьхьарий хьоькхуш, тоьпаш йетта боьлча, хиира цунна уьш суьйлийн дошлой хилар. Салташна-м цаваьллачу денна бен ца тухура цо. Уьш шайн лаамехь ца лелара цунна тIаьхьатоллуш. Уьш нуьцкъах балийнера кхуза, ткъа суьйлийн дошлой шайн лаамехь баьхкина. Зеламха ца Iевелира царна тIе ца тухуш. Церан маьхьарий хезча, йуккъе мосазза а топ туьйхира цо.
Салташкара-м, цара цкъа топ кхоьссина а, новкъарло ца хилира цунна. Амма суьйлаша тоьхначу тоьпийн дIаьндаргаша, цхьа а дегIах ца хьакхалуш, чоин тIемаш а, пхьуьйшаш а, цаца санна, динера цуьнан. Ша-м зен-зулам ца хуьлуш, кIелхьарваьллера иза. Накъостех хилларг цахааро сагатдора. Нагахь санна уьш буьйса йаккха севцца хIусамаш айкхо йийцинехь, берриг кIелхьарбевлла хир ма бац. Йа цхьана Зеламхина тIаьхьатоллуш лелла-те иза? Иштта делахь-м, накъосташна кхерам хилла хир бац.
Урамашкахула а ца воьдуш, нехан бошмашкахула, ларлуш вахана, Делан къинхетамца, кхин цхьана а кIелонна тIе ца нислуш, йуьртах аравелира Зеламха. Йуьртал арахьа, йуьстах лаьттачу цIенна тIе а вахана, хIусамдега говр йийхира цо.
Чехкара-гIопана уллохула, АтагIахула дIа, герга бара цара цхьаьнакхета йиллинчу мeттиге некъ. Чехкарахь салтийн гарнизон йара. Цундела АтагIана малхбале aгIopхьа дIа а вирзина, кхаш тIехула дIаволавелира Зеламха. ДогIанаша тIадийна латта кIадделлачу кхаш тIехула хала дара говрана. Урх дIа а хецна, говр паргIат йаха шен лаамехь а йитина, ойланашка велира иза. Шен ницкъ ма-кхоччу къайлах вовшахтоьхнера цо xIapa операци. ХIора накъост цхьацца схьалоцуш, цуьнан дерриг дахар теллича, массо тешаме каравора цунна. Вежарша Юнуса а, Юсупа а мотт ца баьхьна аьлла, Къуръан тIехь дуй баа ваьхьара вара иза. Амма муха хиъна полковникна хIокхо вовшахтоьхна гIуллакх, xIapa буьйса йаккха IодагIаьргахь сацар а? Накъостех цхьаммо шен вешига, доттагIчуьнга дийцина те? Ткъа цара шаьш тешачаьрга дийцина-те? Йа Зеламха Соьлже, IодагIеран керта вогIуш гина-те? Мел ойла йарх а, оцу хеттаршна жоьпаш ца карадора цунна.
Шаьш цхьаьнакхета билгалйинчу меттиге кхаьчча, цигахь берриг накъостий карийча, цхьана aгIор, сапаргIатделира цуьнан. Амма, вукху агIop, дагахьбаллам а бисира. Ша оццул лерина кечйина операци кхиамза йисина. Цо чIогIа чIагIо ма йинера Iедало талийнчу нахана хилла зен-зулам меттахIотто. ХIинца мичара доккхур ду цо оццул дукха ахча?..
5
Соьлжа-юьртах оьрсаша Старая Сунжа олу. Соьлжа-ГIалина пхи-йалх чаккхарма уллохь йолу иза нохчийн йаккхийчу йартех а йацара. Оцу йуьртахь бехаш ши эзар гергга бахархой бара. Инарла Ермоловс Грозный-гIап хIоттош, цигара дIайаьхначу йартех бисинчу бахархоша йиллина керла йурт йара иза.
14–15-чу октябран буса цигахь хиллачо дарвинчу Михеевс цкъа хьалха чIогIа барт туьйхира Морганияна. Зеламха ткъа обаргаца цигахь хилла оцу буса. Ткъа шен карахь боккхачу барамехь агентура йолчу Морганияна ца хиъна Зеламхица и разбойникаш хилар. Зеламхина тIаьхьа а ваьлла, важа ткъа разбойник кIелхьарвалийтина. Кхо рота салташна а, ши сотни гIалагIазкхашна а, йалхитта суьйлийн дошлошна а йуккъера а бевлла бахана. Цхьана разбойникан дегIа тIера атталла мерцхалг а ца долуш. Зеламхас ша цхьаммо вийна поручик Епифанов а, цхьа салти а.
И Соьлжа разбойникийн бен лоруш йу Ермоловн заманахь дуьйна. И санна, оьрсийн тIеман чIагIонашна уллохь, йаккхийчу тоьпийн биргIанашна кIел лаьттачу нохчийн йартех машаре йарташ олура цу заманахь. Машаре йара, оьрсийн эскаршна герзаца дуьхьало йан ницкъ бацарна. Царна уллохь, гIаьпнашкахь, эскарийн гарнизонаш, оцу йарташна тIе ниша а лаьцна, йаккхий тоьпаш лаьттара. ТIе, уьш йуккъе а къовлуш, гIалагIазкхийн станицаш йехкинера. Амма оцу йарташа ницкъ ма-кхоччу гIo дора колонизаторшна дуьхьал тIом бечу шайн халкъана. Кхузара бIаьхой боьлхура нохчийн эскаре, нохчийн дуккха а разведчикаш кхузарчу йарташкара хуьлура. Цаьргахула барт а бой, нохчашкахьа уьдура оьрсийн салтий. И дерриг хууш, оьрсийн командованис хьийзайора кхузара йарташ. Вукху aгIop, Шемала а хьийзайора уьш, оьрсашца машар хIунда бу шун, царна дуьхьал хIунда ца гIовтту шу бохуш. ТIеман иттаннаш шерашкахь, олуш ма-хиллара, шина цIарна йуккъехь лаьттира и йарташ.
Соьлжана луьра таIзар дар Морганияна тIедуьллуш, леррина омра даьккхира Михеевс. Цунах кхачам а ца хилла, ша веара иза Соьлже. Делкъан хенахь ша кхуза кхаьчча, йуьртан маьждиган майдана гулбелла бахархой карийра цунна. Къена а, къона а.
