Лёс (на белорусском языке) - Андрэ Моруа

Моруа Андрэ

Лёс (на белорусском языке)

Андрэ Маруа

ЛЁС

- Лёс? - сказаў Бландэль. - Не, я не веру ў лёс... цi, больш дакладна, не веру ў тым сэнсе, якi надавалi гэтаму слову ў старажытнасцi... Я не веру, што нейкая варожая сiла, схаваўшыся за ўсыпанай зоркамi заслонай, вышуквае людзей i рыхтуе iм гiбель... Я не веру, што нейкi пякельны механiзм, сканструяваны багамi, заўсёды абкружае нас сваiмi хiтрамудрымi i жорсткiмi спружынамi, якiя мы накручваем i прыводзiм у рух... Не... Наадварот, я веру, што сусвет абыякавы да ўчынкаў людзей i кожны з нас можа, у пэўнай меры, каваць свой уласны лёс... Такая вера супакойвае... Аднак...

Ён спынiўся i хвiлiнку падумаў:

- Аднак бывае такi дзiўны збег акалiчнасцей... такiя цудоўныя супадзеннi... спалучэннi падзей, калi ўсё адно да аднаго, зубец да зубца, шасцярня да шасцярнi, так дапасавана i з такой няўхiльнасцю прыводзiць да катастрофы, што спасылка на выпадковасць не кожнага можа задаволiць. О, я добра ведаю, што з мiльярдаў фактаў, сведкамi якiх мы былi, знойдзецца некалькi незвычайных... Тым не менш д'ябальская злашчаснасць гэтых здарэнняў нярэдка можа здзiвiць людзей самых далёкiх ад забабоннасцi.

Слухайце... Аднойчы ў Ню-Ёрку... Але гэта доўгая гiсторыя.

Ён уздыхнуў, адпiў глыток кавы, потым, калi ўсе мы прыцiхлi, пачаў расказваць:

- Вы, можа, памятаеце, што я жыў у Амерыцы праз некалькi год пасля сканчэння першай сусветнай вайны. Гэта быў перыяд пратэкцыянiзму, абмежаванняў i так званага "прасперыцi". Жыццё ў Ню-Ёрку здавалася мне лёгкiм, мiтуслiвым i даволi-такi нудным. Завялiся ў мяне i сябры, былi сярод iх нават людзi выдатныя: маладыя прафесары, якiя потым, пры прэзiдэнце Рузвельце, сталi асобамi магутнымi; маладыя актрысы, што цяпер зiхацяць на Брадвеi, а пачыналi беднымi прыгажунямi; маладыя журналiсты, якiя здзiўлялi смеласцю сваiх iдэй, а сёння выйшлi ў людзi i лiчацца кансерватарамi...

Мы арганiзавалi невялiчкi гурток i кожны вечар збiралiся то ў бары на 52-й вулiцы, куды нас прываблiвалi кухня i адмысловы iталiйскi вермут, то на кватэры каго-небудзь з нас. Мы пiлi многа. А напiўшыся, пачыналi гульню ў любоў проста так, без нiякiх пачуццяў, альбо слухалi мурынскi джаз, i не скажу, што былi шчаслiвыя.

Нейк раз вечарам уся наша кампанiя абедала ў Мiрыям Джэнiнгс, якая жыла па той бок Iст-Рывера на Лонг Айлендзе ў арыгiнальным доме ружовага колеру. У нашым гуртку яна адна была багатая i магла прыняць разам усiх... Вы ведаеце Мiрыям Джэнiнгс па галiвудскiх фiльмах. Вы ёю захапляецеся, i не без падставы. Гэта - вялiкая актрыса. Але мала хто ведае, што гэта кiназорка была ў свой час проста жанчынай...

Яна была з тых, каго амерыканцы называюць "школьнымi нявестамi". Дачка святара, яна выхоўвалася на шчодрую дапамогу ў адным з лепшых каледжаў i вырасла дзяўчынай прыстойнай i пiкантнай. Скончыўшы школу, яна выйшла замуж за Джэнiнгса, старога мiльянера, якi да гэтага разоў пяць разводзiўся, i да такой ступенi быў нудны, што нiяк не мог падабраць сабе жонку без папярэдняга кантракта на вялiкую суму, але, i пры гэтай умове, больш двух гадоў нi адна з яго жонак не вытрымлiвала. Учынак Мiрыям быў дзiўны, i не скажу, каб пахвальны, але яна ўсё як след прадумала i добра сыграла сваю ролю. Разлiк яе быў такi: цярпець два гады брыдкага, а можа, i агiднага мужа, каб заваяваць сабе незалежнасць на ўсё астатняе жыццё. Яна развялася з Джэнiнгсам пасля цiкавага падарожжа ў Iталiю. Гэта было зроблена без шуму, без сваркi, i стары дзiвак, каб адзначыць разлуку, наладзiў пышны банкет, на якi былi запрошаны ўсе шэсць жонак... Але, як кажа Рэдыярд Кiплiнг, гэта ўжо другая гiсторыя.

Дык вось, уявiце сабе вечарынку ў Мiрыям: срэбныя кандэлябры... свечкi ружовыя i блакiтныя... святло мяккае... закускi далiкатныя, амаль эўрапейскiя... шампанскага ўдосталь... Жанчыны бялявыя, i ўсе крыху пад чаркай... Пасля абеду селi гуляць у покер. Я ў карты невялiкi мастак. А ў гэты вечар мне асаблiва не шанцавала. Я быў па вушы закаханы ў Мiрыям, i ёй падабалася дражнiць мяне, распальваць маю рэўнасць. Пад поўнач у мяне не было ўжо нi цэнта, i, калi я ўбачыў Мiрыям каля Эрнеста Франца, музычнага крытыка, да якога яна ледзь не тулiлася, прымушаючы гэтага педанта пiць вiно, я раптам заявiў, што стамiўся, што заўтра ранiцай у мяне работа i што я iду спаць.

Уся кампанiя шумна запратэставала. Каля майго палiто i капелюша завязалася сапраўдная бойка. Мяне нiзашто не адпускалi. Мiрыям села мне на каленi i пачала абдымаць. Але я, змарыўшыся за вечар, ад свайго не адступаў. Тон спрэчак, спачатку вясёлы, стаў нарэшце прыкры, i скончылася тым, што я нагаварыў iм грубасцей. Няньчыцца са мной iм надакучыла. Я аплацiў свой пройгрыш, нейкую фантастычна завышаную суму, i збiраўся ўжо ўцячы, але, праверыўшы кiшэнi, пераканаўся яшчэ раз, што ў мяне няма грошай нават на таксi. Пачаў накрапваць дождж. Дом Мiрыям быў вельмi далёка ад майго гатэля, апроч таго, я дрэнна сябе адчуваў пасля шматлiкiх кактэйляў i шампанскага. I я адважыўся прасiць у гэтых п'яных вар'ятаў, цi не дасць мне хто з iх адзiн даляр. Зразумела, яны зноў прычапiлiся да мяне, прабуючы затрымаць. Усе са смехам адмовiлi, абяцаючы даставiць мяне ў сваёй машыне, калi я iх пачакаю да шасцi гадзiн ранiцы. Мяне ўжо разбiрала злосць, але тут Мiрыям дастала з сумачкi адзiн даляр i падала мне:

- Вазьмiце, мой мiлы, я адна ў вас сяброўка без эгаiзму... Я хачу вас мець пры сабе i таму даю сродак збегчы... Спакойнай ночы.

I яна дакранулася губамi да маёй шчакi. Я паспешна схапiў даляр, пацалаваў Мiрыям i выскачыў пад шалёныя крыкi i дружны рогат.

Густая iмжака ляпiлася мне на твар i на рукi. Пустыя вулiцы. Нiзкiя змрочныя дамы. Увесь квартал нiбы вымецены таямнiчай варожай сiлай. Я не ведаю нiчога больш вясёлага, як Ню-Ёрк Пятага авеню, з яго лёгкiмi палацамi на цудоўных абрусах белага святла. Але, калi адысцi ад галоўных вулiц, аблiчча гэтага горада мяняецца са страшэннай хуткасцю. Цi то гангстэрскiя фiльмы далучылi ў нашым уяўленнi да гэтых дэкарацый раптоўныя лютыя драмы? Не ведаю, але, як толькi я пакiдаю рухомыя агнi Брадвея альбо цiхую пышнасць Цэнтральнага парка, мяне ахоплiвае туга.

Я ведаў, што не знайду таксi, пакуль не перабяруся цераз Iст-Рывер, i накiраваўся на вялiзны жалезны мост... Забыў яго назву... Здаецца, Квiнсбара-Брыдж... Пяць гадзiн назад, праязджаючы там, я быў уражаны кiпучым рухам на мосце, грукатам аўтамабiляў, чырвонымi i белымi агнямi лiхтароў.

Цяпер мясцiна была бязлюдная, i толькi косыя лiнii высокiх металiчных ферм разразалi туман сваiмi чорнымi ромбамi.

Я прайшоў ужо амаль палову моста, нiкога не сустрэўшы, як раптам у тумане, з правага боку ад мяне, хутчэй угадаў, чым убачыў, жаночую постаць. Яна схiлiлася над парапетам - i гэта было небяспечна цi, ва ўсякiм разе, дзiўна. Я адразу ж падумаў, як зрабiлi б i вы на маiм месцы, пра безлiч выпадкаў самагубства, вядомых нам, i падышоў да жанчыны. Яна рэзка павярнулася, пачуўшы мае крокi, i, убачыўшы мяне побач, кiнулася на парапет з такой рашучасцю, што я iнстынктыўна схапiў яе за руку i пацягнуў да сябе.

Перада мной стаяла вельмi прыгожая дзяўчына, без капелюша, са збiтымi, вiльготнымi валасамi i тварам, залiтым слязьмi. Не памятаю, у якiм яна была адзеннi. Аднак у мяне тады не склалася ўражання, што яна з бедных. Мне нават здаецца, што на шыi ў яе была лiса цi якое iншае футра. Не... Гэта не ад беднасцi - яе прыгнаў сюды страх. Яна ляскала зубамi, i губы яе дрыжалi.

- Што вам ад мяне трэба? - закрычала яна. - Пакiньце мяне! Не прыставайце да мяне!

Цяпер я быў упэўнены, што магу стаць удзельнiкам адной з банальных драм: прахожы перашкаджае жанчыне ўтапiцца. Такая роля мяне вельмi бянтэжыла. Кактэйлi Мiрыям не прасвятлiлi маiх думак i не прыдалi цвёрдасцi маiм учынкам. Не ведаю, што я гаварыў гэтай няшчаснай, мабыць, якое-небудзь глупства. Зрэшты, гэта не мае значэння. Жанчыне, якую я трымаў за руку, патрэбен быў жывы чалавечы голас i трошкi сiлы, каб адцягнуць яе ад парапета. А гэта ў мяне было.

Праз хвiлiну, па-ранейшаму трымаючы яе за руку, я iшоў разам з ёю па кладках моста i няскладна паўтараў:

- Ну, што гэта з вамi?.. Што гэта з вамi?.. Што здарылася?.. Вас кiнуў мужчына?.. Магу вас запэўнiць, што памiраць праз гэта не варта... Каб вы толькi ведалi, колькi разоў я сам у нядобрую часiну жадаў знiкнуць... Нават толькi што я б не дорага даў за жыццё, а цяпер вельмi рад, што апынуўся тут, каля вас.

Яна не адказвала. Праходзячы пад лiхтаром, я разгледзеў яе лепш. Яна была не проста прыгожая, а рэдкай красы жанчына. А вы ведаеце, якi я ў той час быў сентыментальны. Вострае спачуванне, рамантычныя абставiны, лёгкае ап'яненне, злосць на Мiрыям - усё гэта спрыяла таму, што, дайшоўшы да канца моста, я нiчым, апроч гэтай невядомай, больш не цiкавiўся. Мы мiнулi паставога, якi глянуў на нас з падазронасцю. Я баяўся, каб мая спадарожнiца не зрабiла новага глупства, але яна не супрацiўлялася, iшла побач i толькi цiхенька плакала... Вы, напэўна, думаеце, што я мог бы тут жа здаць яе палiсмену i вызвалiць сябе ад усякай адказнасцi? Так то яно так, але ж я не ведаў, а можа, у гэтай даведзенай да адчаю iстоты былi сур'ёзныя прычыны пазбягаць палiцыi... А потым, я павiнен прызнацца, што прыгода гэта абудзiла ва мне цiкавасць i хацелася зрабiць нешта добрае.