Загадкавы святы - Пьер Буль

Ён заплюшчыў вочы i перажагнаўся. Калi ён iх зноў расплюшчыў, галюцынацыя знiкла. Святы выпрастаўся i перайшоў на iншае месца.

Малое толькi слаба скуголiла. Манах прыклаў руку да лба i выказаў сваё незадавальненне лекару, чые блюзнерскiя размовы маглi пасеяць сумненнi ў простых i чыстых душах.

- Пагаворым з iм? - спытаўся той, пацiснуўшы плячыма.

Абат вагаўся. Ён адчуваў, што падзеi гэтага вечара зламалi яго i цяпер ён стаў амаль абыякавы да перспектывы змяшацца з натоўпам пракажоных.

- Пачакаем да заўтра. Ён павiнен будзе пайсцi адпачыць.

- Каб сярод ночы iсцi далей... Хоць вы, вiдаць, маеце рацыю. Ён спынiцца, калi абыдзе ўвесь лепразорый, чаго пры яго тэмпах чакаць ужо нядоўга. Дзе-небудзь каля вяршынi мы яго дагонiм... Абат, вас не цiкавiць, як ён успрыме пракажоных праклятай зоны?

Месiра Тама д'Арфёй перасмыкнула, але ён нiчога не адказаў, i сябры леглi спаць.

У халупе быў толькi адзiн пакой. Як толькi патушылi свечку, лекар зноў загаварыў:

- Калi ён не пабаiцца абняць пракажоных там, угары, калi не пакажа нiякай агiды да чорнага страшыдлы, што жыве на вяршынi, тады, думаю, нават я сам схiлюся перад iм i прызнаю яго святым.

9

Яны выправiлiся ў дарогу на свiтанку, бо наперадзе iх чакаў нялёгкi шлях: сцежка крута падымалася ўгору. Як i прадбачыў Жан Маяр, чужынец выйшаў раней за iх. Як i напярэдаднi, ён iшоў па спiралi, радыус якой паступова змяншаўся. Паказвала на навальнiцу: парыла. На цяжкiх пад'ёмах у абата пачыналася задышка,i ён раз-пораз спатыкаўся.

Яны iшлi па пустэльнай мясцовасцi, памiж змрочных выветраных скал, якiя грувасцiлiся абапал сцежкi i пазначалi ўваход у верхнi лепразорый.

- Вось i дзевятае кола i яго знядоленыя жыхары.

O sovra tutte mal cteata plebe,

Che stai nel loco onde parlare e duro

Me foste state qui pecore o rebe!*

* О вы, няшчасныя! Такая ваша доля

Пакутаваць у гэтым страшным месцы,

Дзе нават пазайздросцiш i жывёле!

(Дантэ. "Боская камедыя". Пекла. Песня XXXII.)

- Я не разумею па-iталiйску, - змрочна сказаў абат, - але я сам сабе думаю, што ваш фларэнтыец знайшоў бы тут яшчэ некалькi жахаў для свайго пекла.

- Адзiн дык акурат, - сказаў лекар, спыняючыся, каб перавесцi дых, ягонае пекла было безданню, i ў яго спускалiся. Наведнiкi не рызыкавалi задыхнуцца, як мы, пры ўзыходжаннi.

Стары не ўсмiхнуўся, крыху пастаяўшы, ён рушыў далей, цяжка ступаючы, потым спытаўся сур'ёзным тонам:

- Цi доўга яшчэ засталося тым, хто тут?..

- Некалькi месяцаў, а можа, гадоў. Я ведаў пракажонага, цела якога было спрэс гной, у iм кiшэла ўсякая нечысць. У такiм стане ён жыў яшчэ доўга.

У абата вырваўся ўздых.

- Праказа забiвае павольна, i ён быў гэтаму рады. Ён баяўся смерцi, дадаў Жан Маяр.

Яны паднялiся яшчэ вышэй. Конус гары рабiўся ўсё вузейшы. У абата буйнымi кроплямi выступiў пот, якi вельмi, як яму здавалася, смярдзеў. Яшчэ нiколi ён не адчуваў цяжару гадоў i хваробы так, як у гэты дзень.

Трэба сказаць, што стаяла страшэнная духата. Цёмныя хмары грувасцiлiся над далiнаю. Горад i наваколле ўсё яшчэ былi схаваныя пад бледна-чырвоным покрывам. Лекар паспрабаваў пераключыць увагу свайго спадарожнiка на гэтае вiдовiшча.

- Дзiўна, абат. Гэта, бясспрэчна, пыл, i стаiць ён ужо тры днi. Дарогi павiнны быць ушчэнт разбiтыя няспыннай людской плынню. Якiм кiрмашом, якiм святам можна ўсё гэта растлумачыць?

- Адкуль мне ведаць? Вайна, панiка, мажлiва, - раздражнёна адказаў абат. "Што нам да таго", - казалi вы ўчора. Ворагi каралеўства нас не чапаюць.

Вялебны Тама д'Арфёй меў сапраўды кепскi настрой. Прычыны таго былi розныя. Перш за ўсё таму, што верхнi лепразорый заўсёды выклiкаў у яго панурыя думкi. Хоць лекар i запэўнiваў яго, што ягонае цела ўжо не зазнае iстотных пашкоджанняў, абату часам бачыўся ў аблiччах некаторых жыхароў праклятай зоны яго ўласны партрэт у будучынi, i гэта было для яго невыносным. Да таго ж ён вiнавацiў свайго сябра за сумненнi, якiя той унёс у яго душу, што да святога. Ён злаваўся на яго за тое, што лекар паступова нiшчыў радасць, якую ён адчуваў пасля з'яўлення незнаёмага. Уночы яго мучылi недарэчныя кашмары: анёлы ператваралiся ў дэманаў.

Жан Маяр не настойваў. Яны доўга iшлi моўчкi. Падыходзячы да вяршынi, яны заўважылi таго, хто нарабiў iм столькi клопату. Чужынец сядзеў на скале, непадалёк ад некалькiх буданоў апошняга перад вяршыняй паселiшча.

Нiводнага пракажонага не было вiдаць, але яны адчувалi позiркi, што пiльна сачылi за iмi з-за складзеных з галля сцен. Пракажоныя тут часцей за ўсё не пакiдалi сваiх вартых жалю логваў, нiбы саромеючыся паказацца на белы свет.

Здавалася, што чужынец спаў, апусцiўшы галаву. Ён заўважыў iх толькi, калi яны падышлi зусiм блiзка. Тады ён ускочыў i павярнуўся да iх зняможаным тварам. Лекар вельмi мякка сказаў:

- Ты зусiм знясiлены цi, прынамсi, выглядаеш так. Твая смеласць i твая заўзятасць здзiўляюць нас, але няма сэнсу дзеля мiласэрнасцi губiць самога сябе, i ты зробiш лепш, калi будзеш ашчаджаць свае сiлы. Наш абат i сам святы чалавек, але ён скажа табе, што калi ты хочаш доўга аддаваць сябе iншым, дык трэба берагчы здароўе. А ты, я бачу, вось-вось знепрытомнееш.

- Гэта спёка, - прашаптаў святы.

Ён па-ранейшаму гаварыў праз упарта сцiснутыя зубы, ад чаго губы выцягвалiся ў дзiўную грымасу; але голас яго быў ужо не такi глыбокi. Ён быў ледзь мацнейшы за шэпт.

- Брат мой, - сказаў абат, - мэтр Жан Маяр даў мудрыя парады. Я казаў табе: у тым, што датычыць нашага фiзiчнага здароўя, няма чалавека больш дасведчанага за яго. Таму, калi ты згодны, то зменшы свой запал. Вярнiся з намi ў манастыр, дзе ты адпачнеш. А заўтра з новымi сiламi прадоўжыш сваю мiсiю.

- Твае рукi дрыжаць, - дадаў лекар, - я ўпэўнены, што ў цябе гарачка.

Ён памкнуўся ўзяць яго за руку. Чужынец ускочыў i адступiўся на некалькi крокаў. У яго змрочных вачах успыхнуў шалёны агонь.

- Мне яшчэ трэба ўбачыць тых, хто жыве тут, - сказаў ён тым самым прыдушаным голасам.

Ён перасiлiў знямогу, цвёрдымi крокамi накiраваўся да блiжэйшага будана i ўвайшоў у яго. Лекар, хiтаючы галавой, рушыў за iм, бо ў яго былi там справы. Брат Роз з медыкаментамi пайшоў следам. Абат не мог прымусiць сябе наблiзiцца да клаакi, з якой несла агiдным смуродам. Ён сеў на зямлю непадалёку i пачаў чакаць.

Жан Маяр выйшаў, змянiўшыся з твару. Ён загаварыў сур'ёзным, нязвыклым для яго тонам.

- Абат, - сказаў ён, - я каюся за мае насмешкi i падазрэннi. Сапраўды, у iм ёсць нешта звышнатуральнае. Тое, што ён зрабiў пры мне, пераходзiць межы ўсякага гераiзму, бо кажу вам, тых, хто тут жыве, можна параўнаць з гнiлымi трупамi. Я, лекар, пракажоны, здатны толькi кранацца iх кончыкамi пальцаў, адвярнуўшы твар. Ён жа нават не здрыгануўся.

- I ён iх аб...

- Так, ён iх моцна абняў i прыцiснуў да сябе гэтак жа палка, як i iншых.

Нейкi час Тама д'Арфёй маўчаў. Яму было непамысна. Ён не мог знайсцi адпаведных слоў, каб ухвалiць гэты незвычайны ўчынак. Урэшце ён выцiснуў з сябе: