Перастарка (на белорусском языке) - Роман Соболенко

Бабка Аўдоля тры разы перахрысцiла бутэльку, падзьмухала на яе, тры разы плюнула ў куток прыпека, а потым палезла ў зашыек печы, узяла нейкi сухi карэньчык i ўкiнула ў бутэльку. Падаючы бутэльку Парасцы, Аўдоля сказала:

- Адразу, маё дзiцятка, не давай, няхай устоiцца, а праз тыдзень якi пачастуй, дык ён нiдзе не дзенецца.

- Кажаце, нiдзе не дзенецца? - перапытала акрылёная надзеяй Параска.

- Яшчэ нiколi не было, каб пасля майго намаўлення не прыгарнуўся хто да каго.

Параска падзякавала старой бабцы i заспяшалася дадому па асенняй начной цемры. Нi старая Аўдоля, нi Параска не бачылi са святла хаты, што раз-поразу праз запацелую шыбу блiскалi чыесьцi вочы ды час ад часу прылiпала, як прыклеенае да шыбы, вуха.

Сяргей сама ўвайшоў у смак работы. Яго радавала тое, што трэцяя брыгада ўвачавiдкi правiлася. Цяпер не толькi брыгадзiра не крытыкавалi на праўленнi, а, наадварот, пачалi ставiць у прыклад iншым. Вунь ужо скончана i малацьба, i брыгадзiру выпала вальнейшая часiна. Да гэтае пары ён нiдзе не паказваўся на гульбiшчах. Ягоная мацi i тая пачала дакараць сына.

- Праз гэта сваё брыгадзiрства ты свету белага не бачыш.

Сяргей наважыў не толькi пабачыць белы свет, але i сябе паказаць у гэтым белым свеце. У суботу ён адзеў свой вайсковы гарнiтур, добра наваксаваў боты i пайшоў у клуб. Там ужо аж падлога стагнала ад скокаў. "Лявонiха", нiбы вiхура, гуляла па прасторнай зале. Сяргей, увайшоўшы з цеменi, спачатку не мог разгледзець танцораў. Затое яго ўсе адразу ўбачылi. I першай убачыла Волька, якая сядзела з Чыгараўцом на ўслоне. Чыгаравец нешта ёй горача гаварыў, i таму, што музыка i тупат ног заглушалi ягоныя словы, ён блiзенька прыхiнуўся да Вольчынага твару. А Волька не спускала вачэй з Сяргея. Чыгаравец гэта заўважыў i блiскаў на яго злоснымi вачыма. Сяргей стаў у дзвярах, не ведаючы, што рабiць. Хоць ён i стараўся прыглушыць, загнаць у нябыт пачуццё рэўнасцi, яно неяк мiмаволi ўспыхвала, скаланала ўсё нутро, выклiкала боль. А можа i Вольцы было балюча бачыць, як перасмыкаўся Сяргееў твар, хоць хлопоц i не хацеў нiкому паказваць сваёй узрушанасцi? Ён пашукаў вачыма Гарпуську i пашкадаваў, што яе тут няма. Тым часам дзяўчаты адна за адной падбягалi да Сяргея i запрашалi танцаваць.

- Баюся, што падноскi паадбiваю, - адказваў жартам Сяргей на запрашэннi, хоць яму i не да жартаў было. Выбраўшы момант, калi сама ў разгар увайшоў танец, Сяргей цiхенька выйшаў з клуба. Неўзабаве ён ужо вiтаўся са старой Параскай i Гарпуськай.

- Распранайся, сядай у нас, - запрашала Параска.

Сяргей, распрануўшыся, скiнуў шапку i павесiў разам з шынялём на цвiк, убiты ў вушак дзвярэй. Гарпуська, як зiрнула на хлопца, дык сэрца яе аж затрымцела. Яна стаяла i не спускала вачэй з яго стройнай фiгуры, з яго абветранага смуглявага твару. Ёй здалося, што Сяргей сёння такi прыгожы, якiм яна нiколi яго не бачыла.

- Можа, ты яшчэ i не вячэраў? - спытала Параска.

- Дзякую, я яе хачу, дома павячэраю.

- Дома гэта не ў знак. Ты ж у нас госць, - настойвала на сваiм старая.

А Гарпуська не то саромелася, но то знарок трымала сябе сцiпла, каб Сяргей не мог адразу заўважыць яе пачуццяў. Дзяўчаты ж заўсёды гэтак робяць: няхай лепш за ўсiх на свеце каторай падабаецца хлопец, яна пастараецца быць з выгляду абыякавай, каб мацней усхваляваць хлапечыя пачуццi.

Мацi тым часам спякла на трыножцы перад цялеснiкамi патэльню яешнi. На стале з'явiлася мiса рудаватых гуркоў, квашаная капуста. Потым старая адчынiла скрыню i паставiла бутэльку, заткнутую пакуллем.

- От гэта ж яшчэ з леташняга года стаiць. У нас пiткоў няма, дык яна i стаiць.

- Дык хiба гэта бутэлька мяне чакала? - спытаў жартам Сяргей.

- Канечне, цябе, - уставiла сваё Гарпуська.

- Значыць, я ў вас госць чаканы?

- А можа! - праказала Гарпуська.

- Ну, калi так ужо чакала мяне гэтая бутэлька, дык можна сесцi i за стол, хоць я i не вялiкi пiток.

А мацi завiхалася ля стала. Яна паставiла дзве невялiкiя чаркi для сябе i дачкi, а перад Сяргеем - гранёную шклянку, дастала з палiцы другую бутэльку з падчырвоненай вадкасцю.

- Гэта жаночая, слабенькая, а табе вось гэтай, - казала Параска, налiваючы поўную шклянку крыху жаўтаватага, настоенага на тым коранi, што ўкiнула Аўдоля, першаку. Сяргей патрабаваў, каб старая i Гарпусьцы налiла з тае цёмнае бутэлькi, але Параска - нi блiзка, хоць Гарпуська сама i не супраць была. Яна магла б з любым чалавекам выпiць i мацнейшае, не канечне ёй пiць гэты падчырвонены квас. Чокнулiся, пабудзьздароўкалiся i выпiлi па адной. Гарпуська прыкмецiла, што мацi неяк незвычайна глядзела на Сяргея. Дзяўчына заўважыла, што хлопец падабаецца старой. Дык ён жа i ёй, Гарпусьцы, вунь як падабаецца! I яна ўжо сама падлiвала ў гранёную шклянку з цёмнае бутэлькi.

Пачастунак цягнуўся парадкам часу. Сяргей добра-такi захмялеў. Параска заўважыла гэта i паспяшалася развiтацца, каб не замiнаць сваёй прысутнасцю маладым.

- Дык вы тутака, дзеткi мае, пасядзiце сабе, а я палезу на печ. Мне, старой, адно на печы грэць плечы, а вам, маладым, мiлавацца ды жыццём любавацца.

Але Параска не заснула на гарачай чарэнi. Яна раз-поразу паглядала праз зашыек печы на дачку з Сяргеем. А каб яны нiчога не падумалi i не саромелiся старой, дык нават для прылiку храпанула гэтак, што на ўсю хату было чутно. П'янаваты Сяргей асмялеў. Ён схапiў Гарпуську ў свае дужыя хлапечыя рукi i пачаў цалаваць. Яна кволенька вырвалася, хоць у самой сэрца, як той драбок цукру ў цёплай вадзе, раставала ад Сяргеевых абдымкаў i пацалункаў.

- Сярожка, родненькi, не трэба гэтак, а то ж мацi яшчэ, мусiць, не спiць, - млява казала Гарпуська.

- Спiць, ужо спiць. Яна ж храпла ўжо, - канчаткова асмялеў Сяргей.

Ён зноў абдымаў i цалаваў Гарпуську, i яна ўжо не вырывалася i не абаранялася.

А Параска i на волас яшчэ не заснула, яна крадком глядзела на доччына шчасце. Яе старое, счарсцвелае за доўгiя гады жыцця сэрца нiбы памаладзела i соладка калацiлася, ледзь не выскакваючы з грудзей. Яна ўспамiнала сваю маладосць, Свiрыда, яго моцныя, як абцугi, абдымкi. Ёй хацелася заспяваць ад гэтых пачуццяў, але яна маўчала i толькi думала сама сабе: "Праўду-такi казала старая Аўдоля, што ад яе прывароту нiводзiн яшчэ не выкручваўся". Параска чула з печы, як, праводзячы Сяргея, Гарпуська казала яму:

- Ты ж, Сярожка, i заўтра прыходзь, пахмелiшся, а то галава будзе балець.

- Прыйду, абавязкова прыйду.

На другi дзень Сяргей сапраўды прачнуўся з болем галавы. Яму хацелася пахмялiцца, але ён не адважыўся ўдзень iсцi да Гарпуськi. Сёння ён не мог нiяк звесцi канцоў з канцамi. Калi б ён шчыра сам сабе прызнаўся, дык Гарпуська не вельмi яму падабалася. Каб тое, што адбылося ўчора, было з Волькай, дык ён бы надта шчаслiвы быў. Але яна ж адвярнулася ад яго. Што яна знайшла ў тым Чыгараўцу?

Волька таксама не ведала, што яна знайшла ў Чыгараўцу. Каб Сяргей увесь час быў дома, дык яна б i не падумала пра Чыгараўца. Мусiць, праўда ў той прыказцы гаворыцца: "З воч далоў i з сэрца прэч". Не, Волька не выкiнула канчаткова з сэрца Сяргея. Ён, можа, большае месца займае ў iм, чым той Чыгаравец, аднак тая правiнка, якую яна дапусцiла па дзявочай легкадумнасцi два гады назад, не дае спакою, перашкаджае адкрыць перад Сяргеем тыя, ужо трохi астыўшыя пачуццi. Але варта было паднесцi да iх хоць iскарку, яны б загарэлiся зыркiм полымем. Толькi Сяргей чамусьцi не хацеў кiнуць гэтай iскаркi. Наадварот, ён стараўся быць далей ад Волькi. Яму балюча было перажыць знявагу пачуццяў.

Усю зiму Сяргей па два, тры разы на тыдзень заходзiў да Гарпуськi. I кожны раз на стале з'яўлялася тая ж цёмная бутэлька з першаком. Сяргей сам не заўважыў, як гэты пяршак пачаў уваходзiць у яго жыццё.

Гарпуська таксама бачыла, што Сяргей усё больш i больш уцягваецца ў п'янства, але яна ўжо нiчога не магла зрабiць. Дзяўчына думала, калi яны пажэняцца, дык тады, гэтак жа як i прывучыла, яна адвучыць яго ад гарэлкi.

Прачынаючыся ранiцай, Сяргей перш за ўсё думаў, дзе б перахапiць якую чарку. У Ямiшчы нiхто i не думаў частаваць Сяргея. Людзям Гарлачова чарка стаяла ўпоперак горла, i яны баялiся прынадзiць новага брыгадзiра. А яно вунь як павярнулася: Гарпуська прывучыла брыгадзiра заглядаць у рыльца бутэлькi. А Сяргей сам не мог нiяк зразумець, як гэта сталася. У апошнi час ён менш пачаў цiкавiцца справамi брыгады: яны апастылелi яму. Ён шукаў нечага ўзвышанага i знаходзiў яго ў Гарпусьчынай хаце. У гэтую пару ў брыгадзе iшла ачыстка насення, рамонт iнвентару да веснавой сяўбы, але, дзiва дый годзе, Сяргея ўсё гэта мала цiкавiла. Людзi казалi яму:

- Дык што гэта ты, Сяргей, па Гарлачовай сцежцы надумаў iсцi?

Ён не адказваў на гэтае непрыемнае запытанне, стараючыся быць далей ад людзей. Калi раней Сяргею хацелася быць сярод калгаснiкаў, гаварыць, раiцца з iмi, дык цяпер ужо ён абыходзiў iх, а ў вольную часiну бег да Гарпуськi. Старая Параска гэтак i парашыла ўжо, што неўзабаве Сяргей стане сем'янiнам у яе хаце. Яна ўпотай ад дачкi рыхтавалася да вяселля. Сяргей хадзiць хадзiў, а пра тое, каб жанiцца, i не заiкаўся. Гэта вельмi непакоiла Параску. Аднойчы, калi Сяргей сядзеў п'янаваты за сталом, старая вымавiла: