Радкі і жыццё - Варлен Бечык

Пайду. Не, зноў вярнуся. Пайду. А прад вачыма гэтая магіла. I прад вачыма ён сам, і ў часы школьныя, і час апошняй сустрэчы. I я гавару з ім, і ўголас, і ў маўклівым дыялогу. Калі б ён стаў дрэвам, гэта было б каструбаватае дрэва, але якое прыветнае. Можа, дуб. Не разгалісты, не велічны, але дуб.

Але спыняюся: вось тут недзе плакала мінулай вясной тая жанчына ў гумовых ботах. Але цяпер тут дзве магілы. Няўжо і маці ўжо лягла побач з дачкой? Можа быць. Бо ледзь пазначаны крывы, няпэўны надпіс жоўтаю фарбай на дошцы: Анна Хм... Не разабраць.

1ду з могілак, і ўсе ідуць за мной. Ах, я пераключаюся, я гавару: хлопец з Каханаўкі, Міша Мяцеж, Воўка Юховіч. Думаю пра Васіля Паўлавіча — ёсць жа нехта І для мяне ў Прылуках. I раптам дазнаюся: жыве яшчэ Анна Іванаўна Сцешчуковіч. 90 гадоў! Звязвае ўсе часы, усе нашыя пакаленні — колькі дасягнуцца, аж да дзеда майго. Хай жыве!

14.12.

Гродна, чацвёрты дзень поўнай адзіноты, а галаве усё кепска — санлівае ўтрапенне, ды кашаль, ды стома, ды нерухомасць пачуццяў — вось тут і жыві.

Але ж нешта павінна адбывацца! Нарэшце прыйшоў. мароз і лёг снег, перамянілася неба — яшчэ болей аддалілася яго прастора, і зноў пачулася, як многа не вернецца. Глянуць бы ўперад, а гляджу ўсё яшчэ назад — вось адна з паездак у Зялёнае, яе злоўленыя штрыхі...

Дык не. Незачэпна плыву ў днях, гавару аксіёмы гродненскім студэнтам, жыву пад порсткай апекай Міхася Губернатарава.

А што — жыць бы тут, глядзець на Нёман, вывучаць мясцовыя лясы, новае неба. Добры, утульны горад. А ўсё ж ужо не такая Беларусь, не Мінская, Лагойская, Пухавічская...

Званок. — Может быть, желаете познакомиться? При­ходите в семь часов в ресторан’

Канечне ж, адмовіўся. Але ж і цікава ў нейкім сэнсе.

Аўтарэферат ад Анатоля Дабранскага. Толькі ў сорак пяць узбіваецца на ступень. Нешта ж было, што яму замінала.

«Желаю, чтоб твоя любовь пережила меня» (Щипачев).

Дакладнасць тону, інтанацыі — адна з гал. асноў праўдзівасці лірыкі.

Барадулін — паэзія рухомых і зменлівых чалав. адчуванняў. Яго стыхія — няўрымслівасць, рух, імпульсіўнасць, давер да імправізацыі, разняволенасць таленту, які жыццёвае і мастацкае можа шчасліва паяднаць, а можа даць уроссып, уроскід — як ужо атрымаецца. Хоць, трэба сказаць, у яго ёсць і ўстойлівая ўнутраная аснова, і пастаянства матываў, і маральна-грамадская арыентаванасць таленту, і ўсвядомленыя кірункі пошуку.

Вярціпскі выяўляецца звычайна ў засяроджанай эмоцыі, у ключы роздуму, вываду, пераканання. Свет яго эмоцый, настрояў, перажыванняў узважваецца, правяраецца, узбагачаецца, развіваецца на аснове сацыяльна-грамадскай развагі, удумлівага асэнсавання праблем жыпця і часу. Паэтыка пытання-адказу, часам аголена спрошчаная, часам суадпаведная самым тонкім і прані-клівым мастацкім рашэыням — устойлівая рыса яго творчасці, адзнака адметнага Таленту.

Паслядоўнасць развіцця ідэі-думкі можна прасачыць ледзь не ў кожным творы.

Моэм У. С. «Малый уголок; Театр» (Мн.: Мает, літ., 1979, с. 344): «Если бы актриса испытывала все те эмо­ции, которые она изображает, она бы просто разорвала в клочья свое сердце».

Пришвин как-то заметил: «В поэзии (искусстве сло­ва) происходит борьба неведомой стихии, похожей на воду, с рассуждением, похожим на берег, и победа бы­вает только, если вода размывает берег».

1980

25.1.

У Панчанкі дома. Неяк проста і добра, хоць я і саромеўся. Спачатку ў кабінеце. Порытая байкавай коўдрай канапа.. Завалены газетамі стол. Заспеў за пераробкамі верша «Схема жыцця». «Хацеў, каб сказаць без лішніх слоў». Галоўліт прымушаў перарабіць канец. Званок Вялюгіна — яшчэ патрэбны пераробкі. На гэта: «Ты сам, Анатоль, нешта прыдумай, а другім разам я табе».

Пра Куляшова: быў горды і ранімы. Я лічу, што пас­ля Купалы другі беларускі паэт...

31.1.

Увод нашых войск у Афганістан, амерыканскія «санкцыі» супраць нас: адмовіліся ад продажу пшаніцы, байкот алімпіяды.

2.2.

Пасля адлігі — галалёд, але якое сонца! Промні шчабечуць, булькочуць, падплывае над ногі вада, а ў цені — стрыманы холад і светлы снег, а настрой — вясновы, душа, здаецца, зазелянее, калі апынуцца на прасторы, сам-насам з гэтым сонцам, ветрам і снегам.

Шчасце як доўгае актыўнае дзеянне было згублена, але яно будзе, калі ўзяцца хутка.

Кандратовіч пра Твардоўскага. У 15 год — характар, мэта, свядомасць, воля. А хлапчук жа. Галоўнае — наяўнасць самастойнасці і даросласці. А пазней — адчу­ванне прызванмя.

Прасвятленне ад снегу, які ідзе за акном Ленінкі — прывітапне ад бясконцасці, ад паэтычных прастораў, ад усечалавечай згоды і нязгоднасці.

Мароз і сонца, некалькі дзен антыцыклону. А птушкі заспявалі, а вясна ўсё бліжэй, а душа дзесьці пад снегам. А ў людзей — галоўныя беды, а ў самога — другараднае.

На беразе вясны адньГбяссонніцы і поўныя недарэчнасці сны.

М. Танк:

Рэкі смутку і радасці

Я пераходзіў не раз.

Хвалі іх бурныя вымылі

3 сэрца нямала руды.

Толькі чамусьці пакінулі

Чуласць — нібыта яна

Самай была непадатлівай,

Самай цяжэйшай была.

18.2.

Дзень нараджэння Васіля Паўлавіча. Званіў яму. Вось добра каму — жыве з адчуваннем, што жыццё споўнена.

Астрашыцка-гарадоцкія маеты. Цуд дзяцінства. Асабліва каля млына, дзе вада б’е праз застаўкі і шчыліны. Яе цёмна-зялёныя плыні, гульня са струменьчыкамі. Захапленне не толькі цудам гэтых зададзеных мноствам прычын напрамкаў, але і адчуваннем, што ты стаіш на дне загароджанай ракі. А заглядваць уніз, бачыць там рыб... Хто жыў без ракі і без лесу, страчвае больш, чым толькі іх: у музыцы, паэзіі, усіх мастацтвах недабярэ ён проста, ды і ў душы ж застаецца незапоўненае месца.

Нядаўні сон. Выцягваю рыбіну, чую яе трапятанне, гнецца вудзільца, азарт і радасць. Вялікі акунь. Адразу чамусьці паверылася, што сон вяшчунны і добры.

Е. Евтушенко («ЛГ», № 40, 1979):

Мерзавцы все скучней, все деловитей, все недостойней страшного суда.

Я так хочу кого-то ненавидеть, что ненавидеть начал сам себя.

Поэт не в том, чтобы воспеть себя, на прочих огрызаясь, а в том, чтоб даже не успеть понять, что это значит — зависть.

«Як бы ні быў спецыфічны лад верша, — адзначаў Б. В. Тамашэўскі, — гэты лад належыць мове і не можа быць паўторан за межамі нац. формы мовы. У гэтым прычына таго, што паэзія застаецца найбольш нацыянальнай формай мастацтва». (Б. В. Томашевский, «Стих и язык». М.-Л., 1959, с. 27.)

Для «ЛГ».

Ну, ладно: быт отстранен. Он мелок, суетен, ничего не стоит. Лирика поднялась над буднями, воспарила, обратилась к серьезным, вечным вопросам бытия. И что же? Где же эти вопросы? И могут ли они иметь значе­ние, смысл и получить читательский отзвук, если они — вопросы вообще, то есть вне судьбы, характеров, обсто­ятельств жизни, если они — прямо говоря — всего лишь умозрение?

А нравственный самосуд? Исчез. Остались поучения, самоаттестации. Эгоистическая занятость собою — дру­гие как-то в стороне. Еще — расчет с противниками. За что? Да все за нее, славу. Это скорее не противники — конкуренты.

А будничная жизнь не возвышается, не встает в сво­ей удивительной героике, поразительном драматизме, потаенной существенности, а подаётся серой, зряшной, удручающим мелководьем, без борьбы, страсти погло­щающая людей. И надо же, еще как будто и кокетни­чает.

Карл Эгон Эберт (1801 —1882). «Фрау Хитт». Поэзия Европы, т. I, с. 29 (перевод Л. Цывьяна):

Фрау Хитт ее слушает, злобно смеясь,

Во взоре недобрый огонь —

И камень берет, с седла наклонясь,

И нищей кладет на ладонь.

И нищенка с болью ей вопиет:

«Коль сердце твое, как скала,

Так стань же и телом, как камень тот,

Что убогим ты подала!»

Генрих Манн. «Молодые годы короля Генриха IV» (М., ХЛ, 1978, с. 510):

«Он избрал путь борьбы: но спросил ли он себя, что означает этот путь? А означает он прежде всего — го­товность выносить, не уклоняясь от них, многие страда­ния, зачастую либо напрасные, либо почти бесполез­ные. В жизни не начинают с больших и решающих битв».Алег Лойка («Маладосць», 1979, № 9):

Не год карціць мне і не век...

Вавек мне не забыць:

Калі я у свеце чалавек,

Свет мусіць вечным быць!..

Вось, вось яны, жыцця парогі:

Святло — святлом, а ценем — цень,

I дзень, пражыты без трывогі,

Ужо зусім нібы не дзень.

I дзень, пражыты без натхнення,

Без радасці і без цярпення,

Без вытрымкі, непрымірэння,

Пераадолення, здзяйснення,

Ужо зусім нібы не дзень.

«Достоинство обдуманных речей» (Баратынский).

В. Шкловский. «Воспоминания о Паустовском»:

«...уже поэт Навои говорил своим ученикам:

«Если хотите быть золотом и драгоценными камня­ми, будьте землею. Землею будьте! — говорю я вам».

Р. Барадулін — талент шчодры, дзівосны, радасны, балючы, пяшчотны. Радзіма, народ, роднае слова, песня.

Вобраз бацькі.

Нацыянальная стыхія і далеч інтэрнацыяналістычных даляглядаў.

Арганічны дэмакратызм і гуманістычнасць, шчодрасць успрыняцця, пезвычайная пластычнасць.