Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

Чэрвi патачы-ылi.

А дзе тыя чэ-эрвi?

Куры паздзяўба-алi.

А дзе тыя ку-уры?

Каршуны падра-алi.

А дзе тыя каршу-уны?

За мора паляце-елi.

А дзе тое мо-ора?

Краскамi пара-асло...

Ён падняўся, апёршыся на локаць, убачыў, што мацi ляжыць на ложку, накрыўшыся па шыю. Вiдаць толькi з-пад пасцiлкi яе голая рука: мацi ўзялася за бераг калыскi. Зыбае пад песню, а сама глядзiць угару, некуды ў столь, закiнуўшы галаву.

А дзе тыя кра-аскi?

Дзевачкi парва-алi,

А дзе тыя дзе-еўкi?

Хлопцы замуж пабра-алi.

А дзе тыя хло-опцы?

На вайну забра-алi.

А дзе тая ва-айна?

Пасярод кучы...

Ехаў пан - растапта-аў...

Бег сабачка - пахлябта-аў...

Мацi доўга пасля маўчыць, гледзячы ў столь i не прымаючы рукi з калыскi...

Тады прыходзiць з двара бацька - Алёша не чуе, калi ён адчыняе дзверы, - iдзе да калыскi, бярэцца рукой угары за лейцы, дзе яны перавязаны аборай па пасцiлцы.

- Дзе гэта ўсю ноч гарэла? - мацi пытаецца зноў цiха, усё роўна як пяе. - Якраз на ферму... На Карчаваткi недзе... Зарыва было на ўсё неба. У акно добра вiдаць...

- Даўгынава бралi... Жалязняк... - бацька падыходзiць да ложка блiжэй. - Юзюк яшчэ з падвод не вярнуўся...

Мацi, не прымаючы рукi з калыскi, паварочваецца на хату, паклаўшы галаву на падушку ў другiм месцы, i пачынае пець яшчэ цiшэй:

...Люлi... люлi... люля-ясi...

Бацька, пастаяўшы, iдзе ў парог...

Сонца заходзiць, мусiць, за варыўню, за страху, не лезе ўжо ў вочы. Цямнее ў хаце; зноў пачынаюць злiпацца павечкi. Здаецца, Алёша сам у калысцы i яго калыша мацi: з боку - на бок, з боку - на бок...

Калыска раптам становiцца, не чуваць трасанiны, мусiць, мацi прыняла руку, кiнуўшы калыхаць, i клiча - будзiць: пара праганяць у поле карову. Клiча моцна, на ўвесь голас...

Алёша адплюшчыў вочы i спопаразку падскочыў на мяхах...

Ля калёс апёрлася на ляжэйку Наста - будзiла.

Зайшло сонца. Калёсы стаялi ля ракi на чорным, парытым выгане. Здавалася, выган пааралi плугамi трактары: знаць сляды ад гусенiц. Глянуўшы ўперад, Алёша ўбачыў, што стаяць усе падводы.

Аднекуль пахла дымам - прыпаленымi сасновымi лапкамi; уперадзе, у альшэўнiку, па каменнi, мусiць, шваргатала рака.

Насту паклiкалi мужчыны, i Алёша тады ссунуўся з мяхоў на зямлю, на сухую траву: калолася ў ногi.

Ля ракi ён пачуў, што падняўся вецер: у альшэўнiку на беразе шапацела лiсце. Пасля вецер падзьмуў у шчокi, баючыся, як на рану.

Там, дзе закацiлася сонца, неба ля самай зямлi стала белае як снег; угары яно было сiвое, што замурзанае, бы хто павёў па iм памялом, злазiўшы ў печ i падмёўшы попел. Высака над самай галавой жаўцела паласа, як раскручанае з трубы нявыбеленае палатно: угары на рэдкую смугу, мусiць, яшчэ свяцiла сонца. Далёка на ўсходзе над лесам слалася чорная хмара, усё роўна як там збiралася на дождж.

Алёша адразу ўспомнiў, дзе яны: ззаду за падводамi стаялi лiпы, заступаючы поле. Высокiя, старыя, яны раслi пад канец Завiшына ля саду, ён ведаў. Ля саду яшчэ была малочная; ён з бацькам перад вайной раз быў звазiў сюды малако: два бiтоны на калёсах з драбiнкамi. З дому сюды дванаццаць кiламетраў.

Малочная стаяла ля самай ракi - пабеленая знадворку, яна была вiдаць далёка з поля.

Цяпер малочнай не было. Там, дзе яна некалi стаяла, вiўся па зямлi дым на ўсiм двары, цiха, як вечарам на старым вогнiшчы.

Глянуўшы пад сад, Алёша ўбачыў вёску - белыя печы. Яны тырчалi на гародах ля платоў неяк зусiм блiзка адна ля адной, i iх было многа.

Ён убачыў яшчэ, што ўсе падводчыкi зноў сышлiся ў кучку ля Танiнага воза i маўчаць, гледзячы на гароды.

У тым баку, дзе была вёска, - белыя печы, стаяла зацiш: каб скрыпнулi вароты цi асвер. Ад саду на печы падаў доўгi шырокi цень; пачынала цямнець, i печы ад таго рабiлiся яшчэ больш белыя, як пабеленыя перад святам.

Алёша падумаў, што Завiшына спалiлi i што нiдзе не вiдаць людзей: нi душы.

- На той бок... У лес... Стаiм на вiду... - загаманiў Махорка, паказваючы пугаўём за раку.

Захроп уперадзе Боганчыкаў сiвы, у яблыкi, жарабок, пачуўшы, мусiць, ваду, i забразгаў цуглямi. Заiрзала Панкова кабыла, мiнаючы Махоркавы калёсы i пручыся да ракi: была няпоеная. За кабылай пабег Панок.

Было чуваць, як крычаў Боганчык:

- Но-о... Падлы кавалак...

Боганчык крычаў, прысядаючы аж да зямлi, што ўсё роўна хапаўся за балючы жывот: цягнуў за лейцы. Пасля ўскулiўся на воз на мяхi... Алёша пачуў, як бултыхнуў у ваду пярэднiмi нагамi жарабок i як зноў закрычаў Боганчык.

Жарабок задзёр галаву, пасля што ўвалiўся ў яму. Схавалiся з вачэй калёсы; вiдаць быў толькi сам Боганчык, стаў на мяхах на ногi. Жарабок, чуваць было, захроп - пiў, захлынаючыся, тады - Алёша ўбачыў - упёрся ў хамут i пайшоў на сярэдзiну ракi. Пасярод ракi вада заняла яму па бруха; схавалiся ў вадзе колы. Боганчык стаяў на мяхах, выцiраючыся рукавом шмараваў па чорнай барадзе. Дайшоўшы да берага, жарабок стаў i, нагнуўшы галаву, зноў пачаў пiць...

- Брод шукайце... Пасталi, як дурнi... Не вiдзiлi, што ўскочыў... Мяхi падмачыла... Куды цяпер з мокрым. Брод глядзiце... - Боганчык, сагнуўшыся, круцiў галавой - азiраўся.

- На старую вольху чаму не браў? Не ведаў, дзе брод? - Махорка цяпер гаварыў да Боганчыка цераз раку, махаючы пугаўём. - Штаны мог скiнуць i сам прайсцi памераць... Баяўся ў вадзе памачыць...

Было вiдаць, як Боганчык пачаў тузаць жарабка за лейцы, не даючы пiць.

- Апражэшся, падла!.. - закрычаў ён немаведама на каго: на Махорку цi на жарабка.

Махорка, падкасаўшыся па каленi, палез у раку, пайшоў наперадзе ў Сiбiрака, узяўшыся за аброць, наўскасяк на старую без верху вольху на тым беразе: мiнаў яму, у якую ўскочыў з калясьмi Боганчык. Вада Махорку не дайшла да калень.

За Махоркам, выставiўшы белыя лыткi, павёў за грыву сваю кабылу Панок, не астаючыся ад воза. Азiраўся ўсё назад, баяўся, мусiць, што з'едуць мяхi.

- Што раты разявiлi?.. Нянька трэба ўсю дарогу... - закамандаваў з ракi цяпер яму, Алёшу, Боганчык.

- Не кiпi... Астудзiм. Вада халодная - пал як рукой здыме... - зноў схапiўся з iм Махорка.

- А ты што? Наняўся?.. Хопiць мяне падтыкаць усю дарогу... - Боганчык бубнiў з ракi, як адкуль з ямы. - Я вам не Янук. Янука ўссадзiлi на калёсы, дык яму... усё роўна, цi ў камендатуру, цi на могiлкi пад Сушкава... А мяне ў пятлю не ўсадзiце... Не-е... Усё вёску баронiце... Баечкi ўсё гэта... С...ку падцёрцi... Будзе з намi, што з Людвiновам... Не вiдзiлi? Стаялi, вочы патарашчыўшы... Шчасце, што ў немцаў бельмы павылазiлi - не згледзелi. Ад гэтых то мая паперка вас бы не закрыла...

- Кiне ён цi не... сквярцiся са сваёй паперкай?.. Што гэта чалавек надумаў сабе?.. Цi сцiхне ён ад маёй галавы?.. Усю дарогу... Адно i тое... Адно i тое... Астыў ужо. I пашчэнкi не баляць. Мала лупiў немец... Мала...

На Боганчыка правiлася Наста.

- Ды ён... сама, баба, знаеш... - Мiрон махаў рукамi пасярод ракi. Жыта намачыў... Скуру сваю памачыў, каб не загарэлася... - Пасля ён загаварыў, аж заiкаючыся, як Панок: - А вёска сух-хая, ты гэта ведаеш!..