Нәниләр китабы - Елена Бурак

***

НӘНИ КОШЛАР

Шигырьне бала белән урамда кошларны ашатканда укыгыз. Алдан, җимне әзерләгәндә, балага кайсы ярманы яки орлыкларны алуыгызны әйтегез.

Кошларны салкын ел фасылында ашату нигә мөһим икәнен аңлатыгыз. Шулай итеп сез аның әйләнә-тирә якны күзаллавын киңәйтерсез, ягымлы булырга, табигатьне кайгыртырга өйрәтерсез һәм көшларның төрләре белән таныштырырсыз.

Дуслар белән ашатабыз Кулларны як-якка сузабыз һәм “канатларны” талпындырабыз.

Нәни кошларыбызны.

Күгәрченнәр, чыпчыклар, Имән бармак белән каршыдагы кошларны санаган кебек итәбез.

Сиртмә койрык, каргалар,

Безгә кунакка килегез! Кулларны, кошларны чакыргандай, хәрәкәт итәбез.

Сезгә без җим бирербез. Бер кулның бармакларын, кошларны ашаткан сыман, бергә җыябыз.

***

КЕМ НИЧЕК СӨЙЛӘШӘ?

Әлеге бармак уены балада сөйләмне

һәм вак моториканы үстерүгә юнәлтелгән.

Сыйпасаң син сарыкны, Бер кулны икенчесе белән сыйпыйбыз.

Ул сиңа “Бә-ә-ә!” – дияр.

Кәҗәгә су салып бир, Учларны тоташтырып, “көймә” ясыбыз. Имән бармакларны башка куеп, “мөгезләр” ясыйбыз.

Ул сиңа “Мә-ә-ә!” – дияр.

Бирсәң үрдәккә суалчан. Баш бармакны хәрәкәтләндерәбез, өстәл, аякта “шуышырга” мөмкин.

«Бак-бак-бак!» булыр рәхмәте. Башны чайкыйбыз.

Бәбигә бирсәң бүләк, – Өскә ачылган учны алга сузабыз.

Ишетерсең син «Рәхмәт!» Башны иябез.

Дуңгызның борынына бассаң, Имән бармак белән борын очына

кагылабыз.

“Мырык,” – дияр сиңа карап.

Күлдә чуртан тотсаң әгәр, Учларны тоташтырабыз һәм йөзгән балыкка охшатып хәрәкәтләндерәбез.

Аннан көтмә син җавап!

Ш-ш-ш! Имән бармакны иреннәргә куябыз һәм “ш-ш-ш!” – дип, тынлыкка өндибез.

***

БИШ ПЕСКӘЙ

Уен сөйләмне, вак моториканы һәм

команданы үтәргә өйрәнүне үстерүгә юнәлтелгән.

1нче ысул: чиратлашып һәр юл сан бармакларыбызны бегәбез.

2нче ысул: уенчык песи ярдәмендә уйныйбыз.

Бер кечкенә пескәй Учларны җитез чабабыз – “тычканны тотабыз”.

Нәни тычканны тоткан.

Бу кечкенә пескәй Тычканны тотарга теләгәндәй, кулларны алга сузабыз.

Сөт һәм каймакны эчкән.

Бу кечкенә пескәй. Бер кулның имән бармагы (“тел”)

белән икенче кулның йодырыгын сыйпый.

“Мияу-мияу,” – дип йөргән.

Бу кечкенә пескәй Песинең колакларын күрсәтәбез.

Көн буе шаярган,

Өй буйлап йөгереп йөргән. Учларны чабабыз. Бармаклар белән идән буйлап “йөгерәбез”.

һәм көчекне уяткан.

«Һау-һау-һау!» – дип өреп, Беләзекләрне тоташтырабыз, аннары учларны ачабыз-ябабыз – этнең авызын күрсәтәбез.

Көчек песи артыннан чапкан.

Ник торасыз?! Чабыгыз! Бер кулны сузабыз һәм икенче кулның бармаклары белән сузган

кулның җилкәсеннән

алып учына таба “йөгерәбез”.

Тизрәк, тизрәк! Качыгыз!

***

ӨЧ ДУҢГЫЗ

Әлеге бармак уены “Өч дуңгыз” әкиятен белгән балаларга кызыклы булачак. Ул күз алдына китерү, ике кулны хәрәкәтләндерү, вак моториканы, сөйләмне яхшырта (сүзлек составын “нык”, “ышанычлы”, “кирпеч” сүсләренә баета).

Өч дуңгыз, бүредән куркып, Өч бармакны күрсәтәбез. Учларны бер-берсенә куябыз. Бүренең "авызын" ачабыз.

Өйләренә таба чаба, Ике кулның да урта һәм имән бармаклары бергә «йөгерәләр".

Кирпеч йортның ишеген, Ике кул бармакларының очларын тоташтырабыз.

Баш очында "түбә" ясыйбыз.

Ныклы йозакка яба. Ике кулның да бармакларын йозакка җыябыз.

Бүрекәй тапмасын дип, Бармаклар идән буйлап "йөгерәләр"

Тиз итеп учларны йозакка

җыябыз – ачабыз – чучкаларны "тотабыз".

Аларны тотмасын дип,

Үткен тешле авызына. Имән бармакны як-якка йөртәбез.

Башны уңга-ясулга борабыз – "юк".

Бер кабып йотмасын дип.

***

КУЯННАР ГАИЛӘСЕ

Әлеге уен барышында бала яшелчәләрнең атамаларын белә, координациягә(ике кулның да берьюлы хәрәкәтләнүенә) өйрәнә, вак һәм эре моториканы һәм сөйләмне үстерә.

Әти куянның Учларны башка куябыз һәм хәрәкәтләндерәбез – “колаклар”.

4 бармакны күрсәтәбез.

Дүрт малае бар,

Дүрт улы –

Дүрт куяны бар.

Бу куянкай – иң чиста, Һәр бармакка ишарәлибез.

Бу куянкай – иң җитез,

Бу куянкай – иң тапкыр,

Бу куянкай – иң батыр.

Әти куян һәм бәбиләр. Җитез итеп учларны тезләргә сугабыз.

Бакчаларга килделәр,

Яшелчә кимерделәр.

Бер куянкай – сарымсакны, Чиратлашып йодырыкның һәр бармагын турайтабыз.

Икенчесе – зур кабакны,

Өченчесе – чөгендерне,

Дүртенчесе – суганны.

Әти куян кәбестә ашаган, Ике кулның бер үк

бармакларын чиратлашып

тоташтырабыз,

түгәрәк шар сыман “кәбестә” ясыйбыз.

Бакчалар бушап калган! Кулларны як-якка аерабыз.

***

ТЫЛСЫМЛЫ ТАЯК

Бу уен шулай ук вак һәм эре моториканы, хәрәкәтләрнең координациясен һәм күз алдына китерү сәләтен яхшырту өчен кулланыла.

Кулга тылсымлы таяк алам, Кулна “тылсымлы” таякны алабыз, селтибез,

Өч сихерле сүз әйтәм, боргалыйбыз.

Таякны тиз-тиз әйләндерәм Аннары әкрен генә

Һәм төрле җәнлекләргә сезне әверелдерәм! баланың иңенә кагылабыз.

Мөгезебез кәҗәнеке сыман куркыныч, Башка имән бармакларны куябыз – “мөгезләр”.

Аяклар атныкы сыман җитез, Бер урында тиз йөгерәбез яки бер аякны тыпырдатабыз.

Колаклар куянныкы сыман озын. Учларны башка куябыз һәм колакларны сыман селкетәбез.

Тырнаклар песинеке сыман очлы. Тырнаган сыман хәрәкәт ясыйбыз.

Энәләребез керпенеке сыман нәзек, Кулларны йозакка кушабыз. бармаклар, энәләр сыман, тырпайган.

Канатларыбыз чыпчыкныкы сыман җиңел. Кулларны ике якка сузып болгыйбыз.

Тешләребез бүренеке сыман үткен. Бүре авызын “күрсәтәбез”: бер кул икенче кулның баш бармагын “йота” һәм чыгара.

Сырлар, сырлар – юлбарысныкы сыман. Тәндә бармаклар белән юллар сызабыз.

Жирафлар сыман – югарыга күтәреләбез. Аяк очына басып, кулларны югары күтәрәбез.

Тычканнар сыман – аска төшәбез. Чүгәлибез.

Без яхшы уйнадык,

Җәнлекләр булып кыландык. Як-якка айкалабыз, әйләнәбез һәм туктыйбыз.

Хәзер янә балалар булдык.

***

БИШ БАКА БАЛАСЫ

Уен вак маториканы һәм 1-5 кадәр санауны

үзләштерергә ярдәм итә.

1нче ысул. Бармаклар йодырыкка җыелган. Чиратлаштырып һәр бармакны турайтабыз.

2нче ысул. Һәр баканың хәрәкәтен кабатлыйбыз.

Бер бака баласы черкине тоткан, Чиратлаштырып һәр йодырыкны, ачабыз һәм кысабыз, черкине тотабыз.

Икенче бака «ба-ка-ка» дип җырлаган. Җитез итеп баш бармакны башкалары белән тоташтырабыз (бака “бакылдый”).

Ә өченчесе тирән күлгә чумган. Учларны тоташтырабыз һәм, чумган сыман, өскә-аска хәрәкәтләндерәбез.

Дүртенчесе яфракта йокыга талган. Башны кушылган учларга салабыз – “йоклау” хәрәкәте.

Ә бишенче бака йокларга һич уйламый, Имән бармакны уңга-сулга йөртәбез яки башны “юк” дип хәрәкәтләндерәбез.

Сулыкларда сикерүдән бер дә туктамый. Тиз итеп учларны тезләргә сугабыз

***

ИКЕ ТАЯК (хәрәкәтләр)

Ике таяк белән уен ритм тою, охшатып хәрәкәт ясау, хәрәкәтнең координациясен үстерергә ярдәм итә. Бу уенда хәр катнашучыга ике каләм яки ике таяк кирәк була.

Ике таяк бик тә яраталар: Ике таяк күрсәтәбез.

Тычкан сыман ояда шауларга, Бер таякны икенчесенә ышкыйбыз.

Кошлар кебек түбәгә кунарга. Таякларны тотып, кулларны сузабыз

һәм канатларны сыман айкыйбыз.

Куяннардай сыман җитез сикерергә, Таяклар сикерәләр.

Аяклар сыман тиз йөгерергә, Таяклар белән атлыйбыз.

Мөгезләр кебек каты сөзәргә. Таякларны башка терибез.

Каты яисә әкрен генә сугарга. Каты, аннары әкрен такылдыйбыз.

Кулларда тәгәрәргә, Таякларны куллар арасында кыстырабыз һәм тәгәрәтәбез.

Таган кебек, өскә менеп, Бер таякны бастырып куябыз, икенчесен – өстенә яткырып.

аска төшәргә. Бармакларны өске таякның очына куябыз һәм, таганны сыман,