Не гуляйце каля статуi Свабоды (на белорусском языке) - Владимир Орлов

Улякнуўшы ў падваротнi нейкую даму з сабачкам, я падымаюся ў знаёмым лiфце. Гэтым разам сьвятло запальваецца ў iм адно тады, калi я, зачынiўшы дзьверы, нейкiм дзiвам намацваю ў мораку патрэбную кнопку.

У майстэрнi праблемаў са сьвятлом ня ўзьнiкла, аднак зьявiлiся iншыя: а дзевятай гадзiне вечара адначасова адключылiся вадаправод i ацяпленьне.

За вокнамi рэдка сьвяцiўся гатэль "Латвiя" й ляжала цёмная, як цешчына вёска, сталiца незалежнае Латвiйскае Рэспублiкi.

Я доўга пахаджаў па выстылым гарышчы, пiў сам з сабою сьветлае грузiнскае вiно, ад якога рабiлася яшчэ халадней, i гаманiў з жанчынаю з-пад Ваўкавыску.

Стоена й гаркава пахлi прывялыя бэзавыя хрызантэмы. Шкрэблася ў кутку адубелае мышанё. У цьмяным старадаўнiм люстры клубiлiся мае й чужыя ўспамiны.

Майстэрня напоўнiлася гаманою, шэптамi, пацалункамi... Я крыху распрануўся i даў нырца пад тры коўдры, дзе ўжо даўно, скруцiўшыся ў клубочак, соладка пасопвала на канапе мая азяблая душа.

З усiх рыскiх пеўняў найблiжэй да неба той, што атайбаваўся на саборы сьвятога Пятра. Падняўшыся на сотню мэтраў, я стаю пад ягоным крылом i гляджу ў бок мора. Зьнiзу, з пляцу, плыве ў марозным паветры музыка: скрыпка, акардэон i басэтля. Такую мэлёдыю, толькi выдзьмутую з дуды-дудаса я чуў на вясковым беларуска-латыскiм вясельлi паблiзу Рыгi, дзе пазнаёмiўся з Андрысам.

Андрыс адседзеў тры гады за тое, што павесiў над сельсаветам латыскi нацыянальны сьцяг. "Запомнi, Володя, - казаў ён мне, - русские никогда не будут здесь хозяинами. Если бы ты был русский, я бы с тобой не сел выпить". Праз пару месяцаў Андрыс у штармавую ноч уцёк на маторцы на швэдзкую выспу Готлянд.

Спусьцiўшыся з сабора, можна паслухаць музыкаў, пакласьцi iм нешта ў капялюш i рушыць далей. А можна й не пакласьцi.

Зусiм ня так проста разьмiнуцца з музыкамi, што ўладкавалiся ў вузкiм аркавым праходзе па дарозе да сабора сьвятога Яна. На выхадзе скрыпач, не пакiдаючы граць, заступае вам дарогу, у пяшчотным голасе скрыпкi праразаюцца сталёвыя ноткi эпохi незалежнасьцi й эканамiчнага абвалу, i рука сама сабою цягне з кiшэнi пяць рублiсаў.

У электрычцы, што вязе мяне ў Юрмалу, да мора, я разгортваю сьвежы нумар газэты "Советская молодежь". Зрэшты, так газэта звалася раней. Цяпер гэтае заслужанае выданьне выходзiць пад таямнiчай назваю "СМ - сегодня". Што такое СМ - здагадвайцеся самi. "Современная молодежь? Совковая? Суверенная? Счастливая?" А ня выключана, што i "М" - гэта зусiм не "молодежь". "Макулатура? Макуха? Малина?.." Што б там нi было, два тузiны бутлiкаў дэзадаранту для цела "Лунная ночь", што стаяць каля лiфту ў Вячкавым пад'езьдзе на Брывiбас, выжлукцiла вiдавочна СМ.

На першай старонцы эксклюзыўнае iнтэрвiю з намесьнiкам камандзера рыскага ОМОНу. "Год пребывания в следственном изоляторе мало изменил его внешне, - з замiлаваным дамскiм прыдыханьнем паведамляе газэта, - разве что прибавили взрослости усы. В свои 32 года он по-прежнему любит покушать, но теперь вынужден еще глотать таблетки: развившийся здесь ситуационный невроз и заметно усилившийся логоневроз (заикание) - симптомы условий жизни, изменившихся не по его воле". Значыцца, жыў-быў сабе сьцiплы расейскi хлопчык, "кушал", хадзiў у бiблiятэку чытаць кнiжкi i раптам - нi з пушчы, нi з поля - "изменились условия жизни".

Прафэсiйна акцэнтаваны здымак: бамбiза ў профiль з кветачкай у руцэ, на заднiм пляне - краты й ахоўнiк. "Я просто хочу дать им шанс", - пачынае сваё iнтэрвiю гаротны хлопчык Сярожа. Дыяпазон шанцаў, што даюць хлопцы з такiмi патылiцамi, настолькi вузкi, што чытаць далей нецiкава.

Станцыя Прыедайнэ. Тут жыве мастак Валеры Дэвiскiба. "Дэ" пiшацца разам, бо Валеры нiякi не вiконт i ўвогуле не француз, а беларус, якога мацi нарадзiла ў фашыстоўскiм канцлягеры й якi потым падаўся зь Беларусi шукаць шчасьця ў Эўропу - у Латвiю. Праўда, Бацькаўшчына не адпускала, i Валеры то маляваў Скарыну, то ехаў з паходным мальбэртам на родную Гомельшчыну, дзе быў затрыманы мiлiцыяй у прыбiральнi на аўтастанцыi, калi мыў запэцканыя фарбамi рукi: пiльны наведнiк прыбiральнi паведамiў ворганам, што забойца змывае кроў.

Аднойчы Валеры стварыў мой партрэт. Гэта здарылася ў чарнобыльскiм 1986-м годзе, калi я прыехаў на ўзмор'е ў пiсьменьнiцкi Дом творчасьцi "Дубулты".

За сьценамi нашага флiгелю шумела мора i - кантрапунктам - прыбярэжныя хваiны. У бары можна было ўбачыць нездаровы азызлы твар рэдактара "Литгазеты" i аднаго з фурманаў яшчэ нерастрэсенага возу СП СССР Аляксандра Чакоўскага зь нязьменнаю люлькаю ў зубох. Па беразе, дыхаючы марскiм паветрам, ад вiдна да вiдна шнуравалi натоўпы адпачывальнiкаў; сярод iх быў мой сусед па сталоўнi маскоўскi нiбыта лiтаратар, што паўсюль цягаў з сабою яшчэ рэдкi тады мiнiяцюрны Раnаsоniс i колькi разоў напужаў сабратоў па пяру, пракруцiўшы iхнiя вольналюбiвыя выказваньнi наконт "Софьи Власьевны", як дзеля кансьпiрацыi называлi савецкую ўладу некаторыя расейскiя iнтэлiгенты. Уладар Раnаsоniс'а пазнаёмiўся з пагляднай гамяльчанкаю й канфiдэнцыйна пацiкавiўся ў мяне, цi перадаецца радыяцыя полавым шляхам. Я запэўнiў калегу, што абавязкова перадаецца, прычым у небясьпечных дозах.

Стаяў халодны, з прымаразкамi, верасень, але ў нашых пакоях было так цёпла, што я спаў пад адной прасьцiнай. Аднае начы я прачнуўся ад вусьцiшнае халадэчы i, надзеўшы на сябе ўсё, што меў, да самае ранiцы ляскаў зубамi. На пытаньне, чаму выключылi ацяпленьне, пакаёўка сказала, што ўначы Чакоўскi ад'ехаў у Маскву.

Найбольш пакутаваў ад холаду мой сусед зьлева, сiвы кульгавы сын каўкаскiх вяршыняў. Ён распачаў з дырэктарам Дому творчасьцi барацьбу за грамадзянскiя правы шараговых пiсьменьнiкаў, сабраў подпiсы, i праз тыдзень батарэi зноў нагрэлiся. Шчасьлiвы змагар у адзiноце адзначыў перамогу, выйшаў з нумару, i, забурыўшыся, са страшэнным грукатам скацiўся па стромкiх драўляных сходах на першы паверх.

Мой сусед зьлева ад холаду не пакутаваў. Ён быў сынам азэрбайджанскага мiнiстра i, мяркуючы па гуках з-за сьцяны, заложна зьбiраў матэрыял для будучага сэкс-баевiка.

Адна пiсьменьнiца з гораду на Няве на грамадзкiх пачатках займалася тады маёй адукацыяй. Яна ведала Льва Гумiлёва i выклiкала зь iм разам нейкiя трансцэндэнтныя сiлы, пасьля чаго адчайныя экспэрымэнтатары нiбыта апынулiся ў тэлефоннай будцы на другiм канцы гораду.

Нядаўна Гумiлёў апынуўся значна далей. Засталася ягоная тэорыя этнасаў, згодна зь якой памiж этнасамi йснуе невiдочная сувязь, што выяўляецца або ў прыязнасьцi або ў адкрытым адштурхоўваньнi - нешта накшталт узаемадачыненьняў плюсавых i мiнусавых часьцiнак у сьвеце электрамагнiтных хваляў. Паводле Гумiлёва, на ўзроўнi супэрэтнасаў нiякай натуральнай прыязнасьцi аднаго да аднаго нарадзiцца ня можа. Напрыклад - памiж этнасамi заходне- i ўсходнеэўрапейскiмi. Прыбалтыку ён адносiў да заходнеэўрапейскага, i яшчэ чвэрць стагодзьдзя таму, калi яна была вiзытнаю карткай савецкай iмпэрыi, а я разгружаў з турыстычным гуртком вагоны, пiсаў, што Балтыя неадменна пойдзе на Захад, бо той лiчыць яе хоць i задворкамi, але - сваiмi.

З думкаю, да якога супэрэтнасу належаць беларусы i ад каго яны мусяць непазьбежна адштурхоўвацца, я выходжу ў Дубултах з электрычкi й заглыбляюся ў жоўта-зялёныя ад лiстоты й колеру будынкаў юрмальскiя вулачкi.

Зачыненыя кавярнi з бруднымi вокнамi. П'яная расейская жанчына просiць пяць рублiсаў на чыёсьцi пахаваньне. У двух дзейных шапiках прадаюцца лiтаратурна-мастацкiя творы з сэрыi "Жесткий секс для взрослого чтения" па 10 рублiсаў за штуку. "Приключения молодой женщины" заважылi на ўсе 15. Магчыма, iх выдае сын азэрбайджанскага мiнiстра.

Павыбiваныя й застаўленыя фанэраю вокны нацыяналiзаванага пансiянату "Прибалтика". Дом творчасьцi сёлета таксама вярнулi латыскаму народу, прычым кажуць, што ў працэсе вяртаньня былому дырэктару далi аўтаматным прыкладам па галаве.

Не сказаць, каб я надта шкадаваў адданага прыхiльнiка раманаў А. Чакоўскага, але йсьцi да Дому творчасьцi мне неахвота. Замест гэтага я паварочваю да мора.

Ад колiшнiх гаманлiвых гурмаў савецкiх працоўных, што прыяжджалi прыгожа адпачыць i паправiць здароўе працэдурамi ды гарэлкаю "Кристалл" з рыскiм бальзамам, цяпер засталося толькi некалькi самотных постацяў. Я вiтаюся з морам, i нiхто не замiнае нашай элегiчнай размове.

З выкiнутых хвалямi галiнак хтосьцi выклаў iмя жанчыны, а можа - коткi цi птушкi - Люка. Я падымаю ўторкнутую ў кружок ад лiтары "ю" гронку арабiны. Ягады халодныя й гаркавыя, але iх хочацца зноў i зноў.

На станцыi Маяры ўдаецца знайсьцi адчыненую кавярню. Яна сустракае мэлёдыяй "Yesterday" i пахам сапраўднае кавы. Гэтая ўтульнасьць, кава, узьбiтыя вяршкi й булачкi з разынкамi здаюцца асколкамi iншага сьвету, i ў маёй грэшнай галаве варушыцца блюзьнерская антыдэмакратычная й агiдная мне самому (але, зараза, варушыцца) думка: што ўсё ж лепей - быць параднай брамаю азiяцкай iмпэрыi цi задворкамi эўрапейскай цывiлiзацыi?

Нешта падобнае вiдавочна рупiць i маiм спадарожнiкам па электрычцы. Адна пара гаворыць па-расейску, другая - па-латыску. "Вот и получили Латвию, свободную от всего", - кажа "русскоязычная" кабецiна й апавядае пра якуюсьцi цi то кладаўшчыцу цi то таваразнаўцу Веру, што ня здала абавязковага iспыту па латыскай мове, бо ня ведала галоўных твораў тутэйшага мэтра жывапiсу.