Чалавек на лаўцы (на белорусском языке) - Жорж Сименон

- А дзе Моэрс?

- Ён яшчэ там. Шукае сляды, але нiчога не можа знайсцi. Прыбiральшчыца добра папрацавала. Мне вяртацца ў аддзяленне?

- Чакай. Высветлi iмя i адрас прыбiральшчыцы i распытай яе, якiя i ад каго яна атрымала ўказаннi i хто быў у пакоi, калi яна прыбiрала.

- Будзе зроблена.

- Моэрс можа вяртацца. А, яшчэ: хто дзяжурыць з нораваў?

- Дзюмансэль.

- Няхай папросiць, каб узмацнiлi пост i прасачылi за тымi, хто выходзiць з дому.

- Яны не надта збiраюцца выходзiць. Адна гуляе ўвесь час голая па лесвiцы, а другая ўсё нiяк не намыецца: у ванну - з ванны, у ванну - з ванны... Ну а трэцяй ужо некалькi дзён як няма.

- Ну, зрабi што трэба i вяртайся.

Мэгрэ выйшаў да свайго начальнiка, але па дарозе яго перанялi i вярнулi назад: Нэвэ прывёў нейкага чалавека i хоча неадкладна паказаць яго.

Нэвэ стаяў у прыёмнай. Ён быў вельмi ўзбуджаны. Побач з iм сядзеў на крэсле нейкi надзiва цiкавы тып: маленькi, кволы, няпэўнага ўзросту, смешны. Мэгрэ адразу ж падумаў, што ён яго некалi бачыў i нават ведаў.

Камiсар прапанаваў Нэвэ:

- Можа, ты спачатку мне ў кабiнеце што-небудзь растлумачыш?

- Не мае сэнсу. Да таго ж яго i на момант аднаго пакiнуць нельга: уцячэ.

Толькi цяпер Мэгрэ заўважыў, што на руках у чалавека кайданкi.

Камiсар адчынiў дзверы кабiнета i ўпусцiў арыштаванага. Той трохi накульгваў. Ад яго несла спiртным. Нэвэ зачынiў кабiнет на ключ i толькi тады зняў з чалавека кайданкi.

- Не пазнаяце, начальнiк?

Рот у затрыманага расцягваўся ледзь не да вушэй. Гледзячы на яго, так i хацелася засмяяцца.

Сумненняў не было; чалавек гэты не быў яму незнаёмы. I тут мiльганула: ды ён жа на клоўна падобны! А нехта казаў яму нядаўна пра чалавека, падобнага на клоўна, якога... Гэта ж панi Машэр бачыла яго з Турэ на лаўцы!

- Сядай.

Чалавек адказаў як заўсёднiк палiцэйскiх аддзяленняў:

- Дзякую, начальнiк.

7. КЛОЎН

Iнспектар Нэвэ быў настолькi ўзбуджаны сваiм поспехам, што прадстаўляў арыштаванага так, нiбыта аб'яўляў нумар у цырку:

- Джэф Шрамэк уласнай персонаю, або Клоўн Фрэд, цi Акрабат, нарадзiўся ў Рыксвiры, у вярхоўi Рэйна, шэсцьдзесят тры гады назад.

- Згадваеце, начальнiк?

Нават арыштаваны, ён не пераставаў крыўляцца. У яго быццам патрэба такая была: выклiкаць сваiм выглядам i гаворкаю смех.

Мэгрэ пазванiў па ўнутраным тэлефоне:

- Прынясiце мне, калi ласка, дасье Джэфа Шрамэка.

Камiсар успомнiў: гадоў пятнаццаць назад гэты смешны чалавечак прагрымеў на ўсю краiну.

Гэта здарылася на пачатку вясны, у канцы дня. На Вялiкiх бульварах было людна, так што гледачоў тады ў гэтага клоўна-аматара хапiла.

Нехта заўважыў, што ў акне высокага дома насупраць перамяшчалася святло лiхтарыка. Паднялi трывогу, прымчалася палiцыя, людзi, як заўсёды, збiлiся ў натоўп, хоць большасць, вядома, нават i не пачула яшчэ, што ж тут такое здарылася. А чакала iх мiж тым неверагоднае двухгадзiннае прадстаўленне з камiчнымi i драматычнымi нумарамi ўперамешку. Сабралася столькi людзей, што палiцыя вымушана была паставiць загароды.

Калi злодзей зразумеў, што яго ловяць, ён адчынiў акно - i папоўз уверх па фасадзе, трымаючыся за вадасцёкавую трубу! Яму ўдалося дабрацца да карнiза наступнага паверха. Але там у акне з'явiўся палiцэйскi, i злодзей папоўз вышэй. Жанчыны ўнiзе крычалi ад жаху.

Гэта была адна з сама фантастычных пагонь у гiсторыi французскай палiцыi. Злодзей пацяшаў публiку больш за любога цыркача. Палiцэйскiя бегалi ўсярэдзiне будынка i, падымаючыся з паверха на паверх, адчынялi вокны, а ўцякач узбiраўся ўсё вышэй i вышэй.

Нарэшце яму ўдалося дасягнуць даху, такога стромкага, што палiцэйскiя адмовiлiся штурмаваць яго. А ён, не ведаючы нiякага страху, пераскокваў з даху на дах, пакуль не дабраўся такiм чынам да вулiцы Дзiдро, дзе i знiк раптам у акенцы на гары.

Хвiлiн праз пятнаццаць яго ўбачылi на iншым даху. "Вунь ён!" - крычалi людзi ўнiзе, паказваючы рукою.

Нiхто не ведаў, цi ёсць у яго зброя i што ён зрабiў, але па натоўпе пайшла пагалоска, што ён забiў некалькi чалавек.

А ўжо калi прыехалi пажарныя, расставiлi свае высачэзныя лесвiцы i накiравалi на дахi святло фар, натоўп завiшчаў.

Нарэшце злодзея ўдалося схапiць на даху дома недзе на вулiцы Гранж-Батэльер. Потым газеты пiсалi, што ў гэты момант у яго нават дыханне было роўнае! Ён смяяўся з няўклюдных палiцэйскiх. I калi яго ўпiхвалi ў "варанок", вывернуўся, як вуж, i знiк у натоўпе.

Газеты яшчэ тыдзень смакавалi ўсялякiя акалiчнасцi пагонi за "Акрабатам" гэтак празвалi Шрамэка. Нарэшце яго ўзялi, але зусiм выпадкова, на скачках.

Яшчэ падлеткам Шрамэк пачаў выступаць у цырку, якi ездзiў па Эльзасе i Германii. Потым ён асеў у Парыжы i выступаў на кiрмашах, за вылiкам таго часу, якi бавiў у турмах за крадзяжы.

- Вырашыў на старасцi гадоў прыладзiцца ў маiм квартале, - сказаў Нэвэ.

- Я ўжо даўно нiякiмi глупствамi не займаюся, - запэўнiў камiсара Шрамэк.

Нэвэ расказаў, як i чаму затрымаў ён Шрамэка.

- Зайшоў я ў бар на вулiцы Бландэль, гэта за два крокi ад нашага бульвара. Там збiраюцца аматары конных скачак. Называецца ён "У Фернана". Гэтага Фернана я добра ведаю, ён былы жакей. Я паказаў яму фотакартку Турэ, i ён яго пазнаў. Сказаў, што Турэ прыходзiў да яго разы са тры з адным з ягоных клiентаў, Клоўнам Фрэдам. Я здзiвiўся, бо думаў, што Акрабат даўно ўжо памёр цi сядзiць у турме, а ён, выяўляецца, прыходзiць да гэтага Фернана кожны вечар выпiць кiлiшак i паставiць на якога-небудзь каня. Але вось ужо некалькi дзён не заходзiў. З панядзелка. Цi быў ён тады адзiн, цi з Турэ, Фернан не памятае. Тут я i вырашыў узяць яго за шкiрку. Фернан назваў мне iмя жанчыны, з якою Фрэд жыве ўжо некалькi гадоў. Былая прадаўшчыца зелянiны Франсуаза Бiду. Але толькi сёння я атрымаў яе адрас: набярэжная Вальмi, насупраць канала. Галубок схаваўся ў спальнi - ён не пакiдаў яе з самага панядзелка. Я адразу ж надзеў на яго кайданкi i прывёў сюды.

- Я ўжо не такi спрытны, як раней, - жартаўлiва пракаменцiраваў Шрамэк.

Мэгрэ ўзiраўся ў затрыманага.

З гадамi Шрамэк, вiдаць, пачаў далучацца да тае пароды людзей, якiя могуць дзень пры днi сядзець на лаўках, нiчога не робячы. I вось цяпер нiбыта пашарэў, што тыя плiты ходнiкаў, якiя так часта i падоўгу свiдраваў сваiм абыякавым позiркам нiкому не патрэбнага чалавека.

Не спяшаючыся, папыхваючы люлькаю, Мэгрэ пачаў праглядваць пульхную жоўтую папку - гiсторыю ўзаемадачыненняў Шрамэка i правасуддзя.

Настаў сама зручны час для допытаў: ад дванаццацi да дзвюх. Усе пайшлi на абед, нiхто не бегае па калiдорах, сцiхлi тэлефоны.

- Схадзi паабедай, - сказаў камiсар iнспектару. - Ты, напэўна, галодны, а можаш мне яшчэ сёння спатрэбiцца.

Нэвэ выйшаў без асаблiвага жадання: ведама ж, яму б хацелася пабыць на допыце.

Затрыманы праводзiў яго ўхмылкаю.

Мэгрэ запалiў новую люльку, паклаў руку на дасье i, гледзячы Шрамэку ў вочы, цiха сказаў:

- А зараз пагаворым!

Аднак перш чым пачаць допыт, Мэгрэ замкнуў дзверы на ключ, паглядзеў на акно.

- Не турбуйцеся, - зноў ухмыльнуўся Шрамэк. - Я ўжо па карнiзах не хадок.

- Думаю, ты здагадаўся, чаму цябе забралi?

- А што тут здагадвацца? Заўсёды забiраюць адных i тых самых. Даўнавата я ў вас не быў. Трэба асвяжыць успамiны.

- Твайго дружка Луi забiлi. Толькi не прыкiдвайся, што нiчога не ведаеш. Ты выдатна разумееш, што мы маем усе падставы абвiнавацiць цябе.

- Будзе яшчэ адна судовая памылка.

Мэгрэ зняў слухаўку.

- Злучыце мяне з барам "У Фернана" на вулiцы Бландэль... Пан Фернан?.. Гаворыць камiсар Мэгрэ. Я хацеў бы навесцi даведкi адносна вашага клiента Джэфа Шрамэка... Так, Акрабата... Рабiў буйныя стаўкi?.. Што?.. Разумею... А апошнiм часам?.. У суботу?.. Дзякую... Не. Пакуль дастаткова.

Мэгрэ выглядаў задаволеным, а вось Шрамэк устрывожыўся.

- Хочаш, паўтару табе, што ён сказаў?

- Мала што кажуць!

- Усё сваё жыццё ты гуляеш на скачках i прайграеш.

- Калi б урад забаранiў скачкi, гэтага б не здаралася.

- Вось ужо шмат гадоў, як ты купляеш у Фернана квiткi на стаўкi.

- Фернан - афiцыйны букмекер.

- Але, каб рабiць стаўкi, трэба мець грошы. I вось што цяпер высвятляецца: яшчэ два з паловаю гады назад твае стаўкi былi маленькiя, ты прайграваў, i Фернан паiў цябе ў крэдыт.

- Ён не павiнен быў гэтага рабiць. Ён мяне заахвочваў, i я прыходзiў зноў.

- Але вось ужо два з паловаю гады ты ставiш буйныя сумы. Зноў прайграеш, а праз некалькi дзён зноў на канi!

- I што гэта даказвае?

- У мiнулую суботу ты зноў паставiў буйную суму.

- А што вы скажаце пра багацеяў, якiя ставяць мiльён на аднаго каня?

- Адкуль у цябе грошы?

- У мяне жонка працуе.

- Кiм?

- Прыбiральшчыцай.

- Смяешся з мяне?

- Пан Мэгрэ, я б сабе такога нiколi ў жыццi не дазволiў!

- Хочаш пацягнуць час?

- Самi разумееце, мне спяшаць няма куды.

- А я табе ўсё-такi скажу: дрэнныя твае справы. Некалькi чалавек бачылi цябе з панам Луi, справай якога мы цяпер займаемся.

- Добры быў чалавек.

- Можа быць. Але яшчэ два з паловаю гады назад, два з паловаю, Джэф, ён не меў працы i клаў зубы на палiцу.