На беразе (на белорусском языке) - Кузьма Черный

Амелька перадаў плуг хлопчыку, i той, трохi блытаючыся па разоры нагамi, пайшоў, сваiмi дзiцячымi тоненькiмi рукамi дзержачыся за плуг i пакiроўваючы яго верна, так, як i трэба.

- Чаго ж ты прыйшоў, змерзнеш, - сказаў бацька яму, як яны з Амелькам, абышоўшы кругом, прыйшлi на старое месца.

- Так, - сказаў хлопчык i засмяяўся.

- Ходзiць у школу, - сказаў бацька з нейкаю гордасцю ў голасе, гледзячы на Амельку i паказваючы пальцам на сына, - i мне памагае.

- Ну, а што ж, - адказаў Амелька, зноў адчуваючы наплыў думак.

Бачачы, што аратыя збiраюцца дамоў, ён паглядзеў, як сонца быстра кацiлася за лес, i, развiтаўшыся з iмi, пайшоў к парому.

Там ён хутка перавёз на свой бок некалькi фурманак з жытам, а на другi бок двух чырвонаармейцаў.

Яны ехалi на двухкалёсным зялёным возе i некуды спяшалi.

Прыцемкам ужо стаў Амелька раскладаць агонь на беразе.

III

- Паром! Гэ-эй... паро-о-о!..

Чутно было, што крычыць чалавек здаровы i з ахвотаю, рад, што ёсць прычына пакрычаць.

Ён бачыў ужо, што паром плыве к яму, але не пакiдаў крычаць i, мусiць, любаваўся сваiм голасам, якi зычна, на некалькi раз, паўтараўся на другi бок ракi, у лесе.

Працiраючы заспаныя вочы, Амелька плыў па крык. Паром без шуму сунуўся па спакойнай, цёмнай каля берага i белай на сярэдзiне вадзе, якая пад iм чуць-чуць дрыжала серабром ад свету месяца.

Ад гэтага свету i поле кругом было нейкае белаватае, i здавалася, што нешта там прытаiлася, сочыць за ўсiм, што робiцца вакол.

На паром чакала многа фурманак. Шэрай масай стаялi яны каля вады, каля iх цямнелi i варушылiся конi i чулiся людскiя галасы.

- Хто першы - узводзь каня, - сказаў Амелька, прыгнаўшы паром к берагу.

- А колькi фурманак можа ўз'ехаць на яго зараз? - пачуўся з змроку грубы, як стук абуха, голас.

- Адна.

- Э, мала. Доўга перавозiць будзеш.

Чорная ад змроку пара коней усцягнула на паром высокi воз, узышло чалавек пяць людзей.

Паром цiха рушыў назад.

- Чырвонаармейцы, - сказаў Амелька, прыглядаючыся да людзей.

- А што?! - гукнуў з-за воза голас.

- Нiчога. Пазнаю, што за людзi. Здалёку?

- З горада.

- Куды?

- На гранiцу.

Памаўчалi.

- Што за рака? - бухнуў той жа грубы голас.

- Лоша.

- Слаўнае месца. Лесу многа.

- Гэ-эй, там, скар-р-рэ-эй! Паро-о-о-о!.. - гукнуў з берага нецярплiвы голас.

- Чаго арэш, не пакiнем, не бойся! - гукнулi з парома.

- Э-э-э, там, о-о-э!..

- Хочаш скарэй - кiдайся ў ваду!..

Два галасы з розных берагоў весела рвалi цiш светлае ночы. Паром i без крыку быстра лятаў ад аднаго берага к другому, але людзям хацелася пакрычаць i слухаць зычныя рэхi ў лесе над полем.

А на беразе, каля Амелькавае будкi, ужо раскладвалi агнi. Аднекуль цягалi лом, сухiя дубцы i збiралiся каля агнёў кучкамi. Выпрагалi i кармiлi коней.

Гадзiны праз дзве ўсе ўжо перабралiся цераз рэчку. Людзей было бопьш сотнi, яны зразу напоўнiлi цiхi i пусты дагэтуль бераг роўным стрыманым гоманам. Чутно было, як "грукалi" конi, жуючы сечку. Гарэла некалькi вогнiшчаў.

Амелька стаяў, прыпёршыся плячом да свае будкi, i глядзеў, як дрыжаў свет ад агнёў на тварах людзей.

Адзiн твар здаўся яму знаёмым. Гэта быў малады яшчэ чалавек з густымi, падстрыжанымi вусамi.

"Няўжо Юрась з Даўгiнава?" - падумаў Амелька i хацеў ужо падысцi блiжэй, каб лепш разглядзець, але чалавек сам падняўся з зямлi i, пiльна ўглядаючыся ў светлы змрок, стаў хадзiць вакол будкi, як бы стараючыся што-небудзь угледзець.

Прымецiўшы пры будцы Амельку, ён падышоў к яму i запытаў:

- Паромшчык?

- Але, - адказаў Амелька, пазнаючы Юрася.

- Тутэйшы? - зноў запытаў Юрась.

- Не пазнаў? - у сваю чаргу запытаў Амелька. - Юрась, так?

- Чакай, - сказаў замест адказу Юрась i, схвацiўшы Амельку за плечы, павярнуў яго твар у бок агню.

- Амелька! - крыкнуў ён весела. - А я такi думаю - хто тут можа быць паромшчыкам, як не тутэйшы чалавек, i стаў прыглядацца, пагавару, думаю, з сваiм чалавекам. Аж так яно i ёсць. Ну, як жывеш?

- Жывём. А ты яшчэ ўсё ў войску?

- У войску, старшым тэлефанiстам служу, дамоў яшчэ мяне не пускаюць. Папалася якраз праходзiць праз свае, родныя мясцiны.

- Дома будзеш?

- Буду, гэта ж па дарозе. Там, мусiць, дняваць будзем.

- Не надаела служыць?

- Не. Каб на адным месцы стаялi, можа i надаела б. Але служба такая папалася жывая - сягоння тут, а назаўтра за сотню вёрст дзе-небудзь. Так нiколi не надаесць. Разглядай сабе свет i жывi. Весела так.

- А мне вось тут весела. Перавожу сабе што дзень, то новых людзей. Часам, чакаючы, думаю, каго-то цяпер прыйдзецца перавозiць. Што за чалавек i адкуль?

- I так слаўна, - адказаў Юрась, - самае галоўнае, у сябе не закапвайся, а жывi ў людзях. Глядзi на ўсё i ўсё ведай.

- Ну, а дамоў не хочацца?

- Мала калi думаю аб гэтым. Заўсёды хочацца да свае сям'i, сваiх хочацца пабачыць, пагаварыць, пажыць. А зямля - усюды зямлёю. Усюды працуй i будзеш жыць.

- Вось, - сказаў сам сабе Амелька ў думках сваiх, - ад каторага чалавека чую тое, аб чым сам часта думаю. На ўсякiм месцы на зямлi чалавек дома.

I раптоўна захацелася яму глянуць на ўсё тое, што ў тую хвiлiну рабiлася на ўсёй зямлi. Захацелася яму куды-небудзь iсцi, iсцi ўсё блiжэй i блiжэй к нечаму таму, што ў галаве яго вырысоўвалася як галоўны пункт, цэнтр усяго жыцця.

Хацелася яму самому не стаяць каля свае будкi цiха i спакойна, а рабiць якое-небудзь дзела, якое магло б быць вiдавочным i карысным для ўсiх.

I, як Юрась, пакiнуўшы гаварыць з iм, пайшоў к возу збiрацца ў дарогу, Амелька, ахоплепы вялiкiм наплывам думак, глядзеў, як варушылiся на беразе людзi, пакрыквалi на коней i збiралiся згiнуць з гэтага берага, каб нiколi не паказацца пры такiх самых варунках на iм.

"Усё на свеце бяжыць i не варочаецца, - мiгнула ў Амелькi новая думка, - не траць дарэмна i хвiлiны жыцця, бо не вернеш яго".

Пасля таго як бераг зрабiўся пустым, Амелька стаяў i слухаў, як патроху, неўзаметку сцiхалi недзе каля лесу зыкi вайсковага абозу.

I тады, у звязку з усiм перадуманым, з'явiлася ў яго новая, iм самiм не зразумелая думка, нават не думка, а пачуццё.

"Трэба глыбей убiраць у сябе жыццё, бо жыць слаўна..."

Ён пайшоў у бок свайго парома i моцна, зычна дыхнуўшы, сказаў, не думаючы аб сваiх словах:

- Эх, ты!..

Каля самага парома ён азiрнуўся кругом i бачыў, як чуць-чуць рабiлася святлей на ўсходзе. Чутно было, як у Хартонаўцы галасiлi пеўнi.

Вакол больш не было нiякiх зыкаў; густая i чорная вада цякла цiха i спакойна.

[1942]

Каментары

Друкуецца па газеце "Савецкая Беларусь", 1924, 31 студзеня, 1 i 2 лютага, дзе апублiкавана ўпершыню. Дата напiсання пад тэкстам адсутнiчае.