Казкi (на белорусском языке) - Редьярд Киплинг

I яна расказала яму ўсё, што падумалi, убачылi i сказалi царыцы.

Тады Сулейман-iбн-Дауд устаў пад камфорным дрэвам, выставiў рукi i з весялосцю на сэрцы сказаў:

- О панi мая, асалода дзён маiх, ведай, што калi б я са злосцi або з пыхi скарыстаў у дачыненнi да царыц сваю чарадзейную сiлу, я мог бы асарамацiцца зноў, як асарамацiўся тады, калi наладзiў банкет для звяроў усяго свету. Але дзякуючы тваёй мудрасцi я пачаў чараваць дзеля жарту, каб трошкi памагчы Матыльку, i - бачыш - гэта выратавала мяне ад надакучлiвых маiх жонак. Дык растлумач мне, о панi мая, асяродак сэрца майго, як жа ты дасягнула такой мудрасцi?

I царыца Балкiда, прыгожая, велiчная, станiстая, зiрнула Сулейману-iбн-Дауду ў вочы, схiлiла, як Матылёк, сваю галаву набок i адказала:

- Па-першае, о пане мой, таму што я кахаю цябе; а па-другое, о пане мой, таму што я ведаю, што такое сварлiвыя жонкi.

I яны пайшлi ў палац i жылi шчаслiва да канца дзён сваiх.

Балкiда зрабiла ўсё з розумам, хiба не праўда?

РЫКI-ЦIКI-ТАВI

Гэта - апавяданне пра вялiкую вайну, якую адзiн на адзiн вёў Рыкi-Цiкi-Тавi ў ванным пакоi вялiкага дома ў пасёлку Сiгаулi.

Дарзi, птушка-кравец, дапамагала яму, i Чучундра, мускусная пацучыха тая, што нiколi не выбежыць на сярэдзiну пакоя, а ўсё крадзецца пры самай сцяне, - давала яму парады. Але па-сапраўднаму ваяваў ён адзiн.

Рыкi-Цiкi-Тавi быў мангуст*.

* Мангуст - парода пацукоў, пашыраная ў Iндыi. Мускусны пацук вядзецца галоўным чынам у Паўночнай Амерыцы.

I хвост i шэрсць былi ў яго, як у маленькага катка, а галава i ўсе звычкi - як у ласачкi. Вочы ў яго былi ружовыя, i кончык яго непакойлiвага носа таксама быў ружовы. Рыкi мог пачасацца, дзе надумае - усё роўна якой лапкай: цi пярэдняй, цi задняй. I так мог ён распушыць свой хвост, што хвост рабiўся падобны на круглую даўгую шчотку. I яго баявы клiч, калi ён iмчаўся ў высокiх травах, быў рыкi цiкi -цiкi -цiкi -чк!

Ён жыў з бацькам i з маткай у вузкай лагчыне. Але аднаго разу ўлетку пачалася паводка, i вада панесла яго ўздоўж прыдарожнай канавы. Ён брыкаўся i варочаўся як мог. Нарэшце яму ўдалося ўзабрацца на купку травы, што праплывала мiма, i там ён трымаўся датуль, пакуль не страцiў прытомнасць. Ачуняў ён на гарачым прыпёку ў садзе, пасярод дарожкi, увесь замурзаны, а нейкi хлопчык у гэты час сказаў:

- Мёртвы мангуст! Давай пахаваем яго!

- Не, - сказала хлопчыку мацi. - Возьмем мы яго ды абсушым. А можа, ён яшчэ жывы.

Яны ўнеслi яго ў дом, i нейкi Вялiкi Чалавек узяў яго двума пальцамi ды сказаў, што ён зусiм не мёртвы, а толькi захлынуўся ў вадзе. Таму яго закруцiлi ў вату i пачалi адаграваць каля агню. Ён расплюшчыў вочы i чхнуў.

- А цяпер, - сказаў Вялiкi Чалавек, - не палохайце яго, i мы паглядзiм, што ён будзе рабiць.

Няма на свеце нiчога цяжэйшага, як спалохаць мангуста, бо ён увесь - ад носа да хваста - напоўнены цiкавасцю. "Шныпарыць i Выведваць" - напiсана на сямейным гербе ў мангустаў, а Рыкi-Цiкi быў чыстакроўны мангуст. Ён прыгледзеўся да ваты, сцямiў, што яна не прыдатная для яды, абабег наўкол усяго стала, сеў на заднiя лапы, упарадкаваў сваю шэрстку, а тады ўскочыў хлопчыку на плячо.

- Не бойся, Тэдзi, - сказаў Вялiкi Чалавек. - Гэта ён хоча з табой пасябраваць.

- Ай, ён казыча мне шыю! - ускрыкнуў Тэдзi.

Рыкi-Цiкi зiрнуў яму за каўнер, панюхаў ягонае вуха i, спусцiўшыся на падлогу, пачаў церцi сабе нос.

- Дзiўна! - сказала Тэдзева мацi. - I гэта называецца дзiкi звярок! Па-мойму, ён таму такi ручны, што мы былi добрыя да яго.

- Мангусты ўсе такiя, - сказаў яе муж. - Калi Тэдзi не будзе падымаць яго з падлогi за хвост i не надумае садзiць яго ў клетку, ён астанецца ў нас i будзе круцiцца каля дома... Дамо яму чаго-небудзь з'есцi.

Яму далi маленькi кавалачак сырога мяса. Мяса яму страшэнна спадабалася. Пасля снедання ён зараз жа пабег на веранду, прысеў на сонейку i распушыў сваю шэрстку, каб высушыць яе да самага карэння. I адразу ж яму стала лепш.

"У гэтым доме ёсць нямала такога, што я павiнен выведаць як мага хутчэй. Маiм бацькам за ўсё жыццё не даводзiлася выведаць столькi. Астануся тут i выведаю ўсё, як ёсць".

Увесь гэты дзень ён толькi i рабiў, што шныпарыў па ўсiм доме. Ён ледзь не патануў у ванне, ён ткнуўся носам у чарнiла i зараз жа пасля гэтага апёк сабе нос аб цыгару, якую палiў Вялiкi Чалавек, бо ўзабраўся да Вялiкага Чалавека на каленi - паглядзець, як пiшуць пяром на паперы. Увечары ён прыбег у Тэдзеву спальню, каб паглядзець, як запальваюцца лямпы. А калi Тэдзi ўлёгся ў ложак, Рыкi-Цiкi прыкархнуў каля яго, але выявiлася, што ён - неспакойны сусед, бо пры кожным шолаху ён усхоплiваўся, прыслухоўваўся i бег даведвацца, у чым справа. Бацька з маткай зайшлi перад сном праведаць свайго сына, якi ўжо спаў, i ўбачылi, што Рыкi-Цiкi не спiць, а сядзiць у яго на падушцы.

- Не падабаецца мне гэта, - сказала Тэдзева мацi. - А што, калi ён укусiць хлопчыка?..

- Не бойся, - сказаў бацька. - Гэтая звярына абаронiць яго лепш за ўсякага сабаку. Калi, напрыклад, запаўзе сюды змяя...

Але Тэдзева мацi не хацела i думаць пра такiя жахi.

Снедаць ранiцой Рыкi прыехаў на веранду верхам на Тэдзевым плячы. Яму далi банан i кавалачак яйка. Ён перабываў на каленях ва ўсiх, бо добры мангуст нiколi не губляе надзеi зрабiцца мангустам хатнiм. Усе яны з маленства мараць пра тое, што яны будуць жыць у чалавечых дамах i бегаць з пакоя ў пакой.

Пасля снедання Рыкi-Цiкi выбег у сад - паглядзець, цi няма там чаго надзвычайнага. Сад быў вялiкi, толькi напалову расчышчаны. Ружы раслi ў iм вялiзныя, i апельсiнавыя дрэвы, i лiмонныя, i густыя зараснiкi высокай травы. Рыкi-Цiкi нават аблiзнуўся.

- Нядрэннае месца для палявання! - сказаў ён.

I ледзь толькi падумаў пра паляванне, як хвост у яго надзьмуўся, што круглая шчотка. Ён шпарка абабег навакольную мясцовасць, нюхнуў тут, нюхнуў там, i раптам да яго данеслiся з цярноўнiку нечыя засмучоныя галасы. Гэта былi Дарзi, птушка-кравец, i яго жонка. У iх было прыгожае гняздо: яны сшылi яго з двух вялiкiх лiстоў тонкiмi валакнiстымi дубчыкамi i напоўнiлi мяккiм пухам i бавоўнаю. Гняздо гушкалася ва ўсе бакi, а яны сядзелi на беражку яго i ўголас плакалi.

- Што здарылася? - спытаў Рыкi-Цiкi.

- Вялiкае няшчасце! - адказаў Дарзi. - Адно з нашых птушанятак вывалiлася ўчора з гнязда, i Наг праглынуў яго.

- Гм, - сказаў Рыкi-Цiкi, - гэта вельмi сумна... Але я тут нядаўна... Я нетутэйшы... Хто такi Наг?

Дарзi i яго жонка шмыгнулi ў гняздо i нiчога не адказалi, бо з густой травы, з-пад куста пачулася прыцiшанае сiпенне - страшны, халодны гук, якi прымусiў Рыкi-Цiкi адскочыць назад на цэлых два футы. Потым з травы ўсё вышэй i вышэй, вяршок за вяршком, пачала падымацца галава Нага, вялiкай чорнай кобры*, - i меў гэты Наг пяць футаў у даўжыню - ад галавы да хваста.

* Кобра - атрутная змяя. На шыi ў яе малюнак, падобны да акуляраў. Калi яна злуецца, яна раздзiмае шыю так, што атрымлiваецца нешта накшталт капюшона.

Калi трэцяя частка яго тулава паднялася над зямлёй, ён спынiўся i пачаў гойдацца, як адуванчык пад ветрам, i глянуў на Рыкi-Цiкi сваiмi злоснымi змяiнымi вочкамi, якiя астаюцца заўсёды аднолькавымi, пра што б нi думаў Наг.

- Ты пытаеш, хто такi Наг? Глядзi на мяне i дрыжы! Бо Наг - гэта я...

I ён раздзiмаў свой капюшон яшчэ больш, i Рыкi-Цiкi ўбачыў на капюшоне акулярную метку, якраз такую, як стальная пятля ад стальнога кручка.

Рыкi зрабiлася страшна - на хвiлiну. Але больш як адну хвiлiну мангусты наогул нiкога не баяцца, i хоць Рыкi-Цiкi нiколi не бачыў жывой кобры, бо матка кармiла яго мёртвымi, - ён добра разумеў, што мангусты на тое i iснуюць на свеце, каб ваяваць са змеямi, перамагаць iх i есцi.

Гэта было вядома i Нагу, i таму ў глыбiнi яго халоднага сэрца быў страх.

- Ну дык што! - сказаў Рыкi-Цiкi, i хвост у яго пачаў надзiмацца зноў. Ты думаеш, калi ў цябе акуляры на капюшоне, дык ты маеш права глытаць птушанят, якiя вываляцца з гнязда?

Наг думаў у гэты час пра другое i пiльна прыглядаўся, цi не варушыцца трава за спiной у Рыкi. Ён ведаў, што, калi ў садзе з'явiлiся мангусты, значыць, i яму i ўсяму змяiнаму роду хутка прыйдзе канец. Але цяпер яму патрэбна было адцягнуць увагу ворага. Таму ён крышку нагнуў галаву i, схiлiўшы яе набок, сказаў:

- Давай пагаворым. Ты ж птушыныя яйкi ясi, хiба не праўда? Дык чаму ж мне не паласавацца птушкамi?

- Ззаду! Ззаду! Аглянiся назад! - спяваў у гэты час Дарзi.

Але Рыкi-Цiкi добра разумеў, што вылуплiваць вочы ўжо няма калi. Ён падскочыў як мага вышэй i ўбачыў унiзе пад сабою сыклiвую галаву Нагайны, злоснай жонкi Нага. Яна падкралася ззаду, пакуль Наг размаўляў з iм, i хацела яго прыкончыць. Яна таму i сiпела, што Рыкi ўцёк ад яе. Падскочыўшы, Рыкi бухнуўся прама да яе на спiну, i калi б ён быў крышку старэйшы, ён ведаў бы, што цяпер самая пара пракусiць ёй спiну зубамi: раз куснуў - i гатова! Але ён баяўся яе страшнага джала. Усё ж ён куснуў яе, але не так моцна, як трэба было, i адразу ж адскочыў ад выгiнаў яе хваста, пакiнуўшы яе разлютаванай i параненай.

- Брыдкi, брыдкi Дарзi! - сказаў Наг i выцягнуўся ўгору колькi мог, каб дастаць да гнязда, што вiсела на шыпшынавым кусце. Але Дарзi знарок будуе сваё гняздо так высока, каб змеi не дасталi да яго, i гняздо толькi загойдалася на суку.