Чалавек на лаўцы (на белорусском языке) - Жорж Сименон

Сименон Жорж

Чалавек на лаўцы (на белорусском языке)

Жорж Сiмэнон

Чалавек на лаўцы

Пераклад: Алесь Асташонак

1. ЖОЎТЫЯ ЧАРАВIКI

Забойства здарылася ў панядзелак, 19 кастрычнiка - у швагеркi камiсара Мэгрэ быў якраз дзень нараджэння. Дзiўна, але на набярэжнай Арфэўр даўно заўважылi, што ў панядзелак забойстваў бывае меней, чым у астатнiя днi.

Гэта была першая восеньская справа, расследуючы якую Мэгрэ адчуў наблiжэнне зiмы.

Усю нядзелю лiў дождж, халодны i дробны. Дахi i асфальт заблiшчалi, а потым узняўся жаўтаваты туман, якi, здавалася, украдаўся ў жытло праз аконныя шчылiны.

Стала так холадна, што ў панядзелак ранiцай панi Мэгрэ сказала:

- Трэба закласцi шчылiны лямцам.

Камiсар гадоў ужо пяць сама меней абяцаў жонцы кожную восень зрабiць гэта "ў наступную нядзелю".

Калi ён выйшаў з дому, першы раз надзеўшы гэтай восенню прапахлае нафталiнам палiто - прапанавала жонка, - была ўжо палова дзевятай, але на вулiцы было так змрочна, што ў кватэры яшчэ гарэла святло.

Удзень дождж скончыўся, аднак асфальт не прасыхаў i рабiўся ўсё больш брудны. А гадзiны ў чатыры Парыж зноў ахутаў той самы жаўтаваты туман, у якiм расплывалася святло лiхтароў i вiтрын.

Калi зазванiў тэлефон, у бюро не было нi Люка, нi Жанв'е, нi нават маленькага Лапуэнта. Адказаў Сантонi, карсiканец, новы чалавек у брыгадзе - да гэтага ён працаваў у аддзеле азартных гульняў, потым - у аддзеле нораваў.

- Шэф, вас турбуе iнспектар Нэвэ, з трэцяга раёна, - далажыў Сантонi камiсару. - Хоча пагаварыць асабiста з вамi. Здаецца, справа тэрмiновая.

Мэгрэ ўзяў слухаўку:

- Слухаю, даражэнькi.

- Званю з бiстро на бульвары Сэн-Мартэн. Толькi што знайшлi аднаго тыпа. Зарэзаны.

- На самым бульвары?

- Не, не зусiм. У адным тупiчку.

Нэвэ, якi ўжо даўно працаваў у палiцыi, ведаў, пра што адразу ж падумае Мэгрэ. Такое забойства, асаблiва ў густанаселеных кварталах, - справа следчаму мала калi цiкавая. Найчасцей гэта вынiк п'яных сварак альбо звядзеяне рахункаў сярод шпаны, гiшпанцаў, арабаў. Таму iнспектар таропка дадаў:

- Справа здаецца мне няпростай. Лепей бы вы прыехалi. Гэта памiж вялiкай ювелiрнай крамай i крамкаю штучных кветак.

- Добра. Еду.

Камiсар упершыню паехаў з Сантонi i цяпер нiяк не мог дачакацца, калi ж яны прыедуць на месца - так моцна наадэкалонiўся iнспектар. Каб здацца вышэйшым, нiзкарослы карсiканец насiў чаравiкi на высокiх абцасах, валасы ў яго былi напамаджаныя, на безыменным пальцы жаўцеў буйны брыльянт, напэўна, фальшывы.

На бульвары Сэн-Мартэн стаяў натоўп чалавек трыццаць. Iх стрымлiвалi палiцэйскiя ў накiдках. Нэвэ, якi чакаў камiсара, адчынiў дзверцы машыны.

- Я папрасiў доктара пачакаць вас, - сказаў ён.

Быў той час, калi гэтая частка Вялiкiх бульвараў робiцца найбольш шматлюднай. Вялiкi святлiсты гадзiннiк над ювелiрнай крамай паказваў дваццаць хвiлiн на шостую. Але ў краме штучных кветак, якая выходзiла на вулiцу толькi адной вiтрынаю, было ўжо цёмна. Шкло вiтрыны было такое бруднае, што, здавалася, у краму нiхто нiколi i не заглядваў.

Памiж крамай i крамкаю - вузкi тупiчок, дакладней, неасветлены, якiх багата ў гэтым квартале, праход ва ўнутраны двор.

Нэвэ працiснуўся наперад, вызваляючы дарогу камiсару. Метры за тры-чатыры ад пачатку праходу iх чакалi ў цемрадзi нейкiя людзi. У двух былi лiхтарыкi, але твары можна было разгледзець толькi зблiзу.

Тут было яшчэ халадней, чым на бульвары - дзьмуў скразны вецер. Памiж ног круцiўся, колькi яго нi адштурхоўвалi, нейкi сабака.

На зямлi, ля сырой сцяны, ляжаў чалавек. Адна ягоная рука была закiнута за спiну, а другая, выцягнутая ва ўсю даўжыню, загароджвала амаль увесь праход.

- Мёртвы?

Доктар кiўнуў:

- Смерць, вiдаць, наступiла iмгненна.

Усё роўна як пацвярджаючы гэтыя словы, святло лiхтара прапаўзло па целе забiтага i спынiлася на нажы, усаджаным у спiну. Другi лiхтар асвяцiў паварот твару, адкрытае вока, шчаку, разадраную аб камянi пры падзеннi.

- Хто яго знайшоў?

Адзiн з палiцэйскiх, якi толькi гэтага i чакаў, выступiў наперад.

- Я рабiў абход. Я звычайна зазiраю ва ўсе закуткi, бо ў iх усё i здараецца. I тут убачыў яго. Спярша я падумаў, што ён п'яны.

- Ён быў ужо мёртвы?

- Напэўна. Але цела было яшчэ цёплае.

- Якi гэта быў час?

- Без чвэрцi пяць. Я засвiстаў паставому i пабег званiць у аддзяленне.

- Слухаўку падняў я, - уступiў у размову Жэнэ. - I адразу ж прыбыў на месца. Загадаў выклiкаць доктара. Палiцэйскае аддзяленне было паблiзу.

- Нiхто нiчога не чуў?

- Не ведаю.

Непадалёк вiднелiся невялiкiя дзверы, над якiмi гарэла слабенькая лямпачка.

- Што гэта?

- Дзверы ў кантору ювелiрнай крамы. Iмi рэдка карыстаюцца.

З'явiлiся эксперты, якiх Мэгрэ выклiкаў, выязджаючы з набярэжнай Арфэўр.

- А што там, у канцы двара? - спытаўся Мэгрэ.

- Нiчога. Сцяна. Ёсць дзверы ў дом па вулiцы Мэле, але яны даўно закалочаныя.

Было вiдавочна: чалавека забiлi ўдарам нажа ў спiну, як толькi ён зайшоў у глыб тупiчка. Нехта, праслiзнуўшы ўслед за iм, цiха зрабiў сваю справу.

- Я праверыў кiшэнi i выняў кашалёк.

Нэвэ працягнуў яго Мэгрэ. Адзiн з экспертаў пасвяцiў лiхтарыкам. Кашалёк як кашалёк, не новы, але i не надта заношаны, з добрай скуры. Усярэдзiне - тры паперкi па тысячы франкаў i некалькi па сто, пасведчанне, выдадзенае на iмя Луi Турэ, кладаўшчыка, жыхара Жувiзi (вулiца Таполяў, 37), картка выбаршчыка з тым самым iменем, шматок паперы, на якiм напiсаны алоўкам пяць-шэсць слоў, i старая фатаграфiя маленькай дзяўчынкi.

- Ну што, прыступiм? - спытаўся эксперт.

Мэгрэ кiўнуў. Зазiхацелi блiцы, зашчоўкалi фотаапараты. Эксперты рабiлi свае вымярэннi спакойна, не задавалi нiякiх пытанняў, адчувалася адно, што iм трохi нязручна працаваць у такiм вузкiм праходзе. Натоўп з боку бульвара павялiчваўся, i палiцэйскiя з цяжкасцю стрымлiвалi яго.

Эксперты асцярожна вынялi нож i паклалi яго ў скрыню. Перавярнулi цела на спiну. На твары ў забiтага, чалавека гадоў сарака - пяцiдзесяцi, застыла здзiўленне. Было ў гэтым здзiўленнi штосьцi дзiцячае. Чалавек, напэўна, так i не зразумеў, што з iм здарылася. Нехта, гледзячы на яго, узнервавана хiхiкнуў.

Апрануты ён быў прыстойна: чыстыя цёмны гарнiтур i бэжавае дэмiсезоннае палiто. Але вось на нагах былi жоўтыя чаравiкi, зусiм не па сезоне.

Каб не яны, то на вулiцы гэтага чалавека нiхто i не заўважыў бы, такi ён быў неадметны.

Аднак палiцэйскi, якi знайшоў яго, сказаў:

- Мне здаецца, я яго недзе бачыў...

- Дзе?

- Не памятаю. Але твар мне знаёмы. Ведаеце, часта сустракаеш адных i тых самых людзей, а твары неяк не запамiнаюцца.

Нэвэ пацвердзiў:

- Мне ён таксама некага нагадвае. Магчыма, працаваў тут непадалёк.

Але што магло спатрэбiцца нябозе ў гэтым тупiку?

Мэгрэ паглядзеў на Сантонi. Карсiканец доўга працаваў у палiцыi нораваў i мог запомнiць яго, як аднаго з маньякаў - шукальнiкаў адзiноты. Там iх ведаюць амаль усiх. Часам гэта значныя людзi. Зрэдку iх ловяць, але калi адпускаюць, яны зноў бяруцца за сваё.

Аднак Сантонi пакруцiў галавою.

- Нiколi не бачыў.

Тады Мэгрэ прыняў рашэнне:

- Працягвайце, панове. Калi завезяце яго ў Iнстытут, не распранайце да майго загаду. А мы, Сантонi, паедзем. Паглядзiм на яго сям'ю, калi такая ёсць.

Камiсар быў заiнтрыгаваны: забiты зусiм звычайны, нiчым не прыкметны чалавек...

- У Жувiзi! - загадаў Мэгрэ шафёру.

Яны спынiлiся на момант ля Iталiйскiх варотаў, каб выпiць па куфлi пiва. А калi ў Жувiзi, ля вакзала, пачалi распытваць пра вулiцу Таполяў, дык адказаў iм толькi пяты чалавек:

- Гэта вунь там, у недабудаваным раёне. Як даедзеце, дык глядзiце на шчыткi. Там кожная вулiца носiць назву якогасьцi дрэва, а так яны ўсе аднолькавыя.

Спачатку доўга ехалi ўздоўж сарцiровачнай станцыi, на якой лязгалi, пераязджаючы з аднаго пуцi на другi, вагоны, свiсталi i сiпелi, пускаючы клубы дыму, дзесяткi два паравозаў. Нарэшце дабралiся да патрэбнага раёна. Вузенькiя вулкi i праўда зусiм аднолькавыя, сотнi, можа, тысячы досыць новых домiкаў, пабудаваных па адной мадэлi. Дрэвы, пасадкi якiх давалi назвы вулiцам, яшчэ не паспелi вырасцi, сям-там не было нават ходнiкаў. За аднымi дамамi - пусткi, за iншымi - чэзлыя садкi, у якiх засыхалi апошнiя восеньскiя кветкi.

Дубовая вулiца... Бэзавая... Букавая... Магчыма, калi-небудзь гэты раён будзе падобны на парк, калi толькi ўсе гэтыя дрэнна пабудаваныя дамы не разваляцца, перш чым вырастуць як след дрэвы.

Жанчыны за вокнамi кухняў гатавалi вячэру. На вулiцах пуста. Дзе-нiдзе маленькiя крамы, таксама даволi новыя з выгляду, аднак вiтрыны iх нiчым не вабiлi.

- Налева.

Хвiлiн дзесяць кружылi, пакуль не прачыталi на шчытку патрэбную назву. Але дом праскочылi, бо трыццаць сёмы нумар iшоў чамусьцi адразу ж за дваццаць першым.

Святло гарэла толькi на кухнi, унiзе. Было вiдаць, як за штораю ходзiць мажная жанчына.

- Хадзем, - уздыхнуў Мэгрэ, з цяжкасцю вылазячы з маленькай машыны, i выбiў люльку аб абцас.

Калi ён ступiў на ходнiкi, штора зварухнулася i жанчына прыпала тварам да акна. Выдавала на тое, што прыезд машыны быў ёй падзеяй.