Даўняе, незабыўнае... - Вячаслаў Адамчык

— Эге, што смачна, то смачна. Еж, чаго ты,—стары аблізнуўся.—Гэтакі смак. Тут ясі i аж язык...

— Ды вы ўжо, дзядзька, адзін... Мне досыць.

— От табе i маеш...

Ля сажалкі, абапёршыся на стаўпец грабель, як-бы нечым устрывожаная, стаяла Зоня. Я не хацеў парушаць яе заклапочанасці, але там яна, як мне здалося, нешта вельмі цікавае бачыць, і ў мяне самога з'явілася цікавасць. Я падыйшоў да яе.

— Што там?

Яна не аглянулася.

— Гэта-ж хаджу тут i не ба,чу.«. Глянь, як хораша цвітуць плавукі.

— Я сарву.

— Ой, нашто, Уладак!

— Я сарву табе.

— Ах, божа мой, ці ты не бачыш—у іх жоўты колер.

Ды я не паслухаў. Я, здаецца, не падкасваючыся, боўтнуўся ў цёплую лугавую ваду: ля берага забулькала, зашыпела бросня, праламалася адпаліраваная бязветраным сухім днём роўная паверхня сажалкі—і загойдаліся шырокія зялёныя лісты плавукоў і доўгія стаўбункі іх кветак.

— Не чапай!—Зоня спачатку адпіхала граб­лям! мяне, ды, не даўшы рады, адвяла стаўпцом з-пад самых маіх рук прывабную кветку.

Толькі я намерыўся (і ў гэты раз, пэуна, сарваў-бы соладка-пахучую макаўку плавука), ды Зоня незнарок, у спешцы, пацягнула да сябе граблі. I тут ужо неспадзявана для яе самой між зубоў грабель, шырока раскрыўшы вейкі-пялёсткі, пакорна і вінавата затаілася кветка. Зоня, трохі злосная, пляснула граб­лям! па вадзе, але, апырскаўшы мяне, весела засмяялася з таго, што я мокры ўвесь, і адбеглася. На цёмнай вадзе нерухома плавала страчаная нашай забаўкай буйная жоўтая кветка, а я даганяў Зоню, страшачы, што калі злаўлю, то выкупаю ў сажалцы. Яна ўхілялася маіх рук, адмахвалася граблямі, ды, кінуўшы іх, уцякла да рэчкі. Дабегшы да берага, занепакоілася, што ёй няма куды дзецца, і ўзбегла на пахілую вярбу.

— Страсу,—смяяўся я,—нікуды не дзенешся.

Я пажартаваў, не трос пахілую вярбу. Тры-

маючыся за моцныя сукі, я ступіў да яе па тоўстаму шурпатаму камлю. Нейкае глыбокае, трывожнае пачуццё спакусіла мяне—мне захацелася лёгка падняць яе на сваіх руках. Ды яна вёртка адвяла іх і збегла на бераг. Збянтэжаная, стаяла воддаль вярбы—прыгожая і прывабная.

— Гэта-ж дзень, людзі... які-ж ты неразум­ны, — яна ўсміхнулася, — і які-ж няздатны.

Сказала і засаромелася. Потым, не азіраючыся, пабегла, злёгку прытопваючы яшчэ няскошаную муравую траву. Узяла граблі i, маўклівая, пачала рухава завіхацца ў рабоце.

Я вярнуўся да Сіўтука, Ён ляжаў бокам на пакошы.

Мы яшчэ трохі пасядзелі, не абзываючыся адзін да другога. Падняліся таксама моўчкі i пайшлі варочаць сена.

Сідар, як я пачаў заўважаць, глядзеў на мя­не з-пад ілба, панура. Ён недалюбліваў мяне, і што далей, то больш. Праўда, бывала, ён толькі кашляў, а потым нават пачаў мармытаць. Мы яго не таіліся. I ён усё яшчэ змоўчзаў, ды аднойчы-такі не сцярпеў, не мармытнуў, як заўсёды, а выказаў сваю незадаволенасць і злосць выразна.

Я добра помню той вечар на спадзе гарачага лета. Высока ў зорным, чыстым небе вісеў сярпок-месяц. За вёскаю чулася дзявочая песня, а тут, пад ясенем, пад густым ялозым частаколам, дзе да кусціка густога бэзу прытулілася нізкая лавачка, сядзелі мы. Стая­ла чуткая цішыня, i было цёмна.

У гэты вечар Зоня неяк уся прыгарнулася да мяне. Вочы ў яе былі вільготныя і таемна глыбокія, з лёгкім сумам i тугою. Я прыхінуў яе да сябе—сцішылася, пацалаваў у сцятыя вусны—трохі засаромелася, цяжка ўздыхнула i ўсё маўчала. Яна вінавата ўглядалася на мяне, Ціха рыпнулі дзверы, і на панадворак вышаў Сіўтук. Пастаяў воддаль, потым неяк бо­кам пасунуўся да плоту, падцягнуў да шульца прыадчыненыя веснічкі, а калі варочаўся на­зад, не пазіраючы ў наш бок, злосна папярэдзіў.

— Усё сядзіць, І не да сну ёй.

Гаварыў ён да Зоні, але гэта датычылася i мяне. Калі яна, паслухаўшыся бацьку, пайшла ў хату, ён дапёк мяне ясна, але як-бы папракаючы толькі яе:

— Ых ты, каб цябе зямля, залёты строіш,—

І голас яго пагрубеў, быццам я не дачуў-бы i гак,—i каб з кім людскім, а то...

«Людскасць» Сідар разумеў па-свойму і вымяраў яе па-свойму: заможна жыць, трымаць добрае поўвалокі ўрадлівае зямлі, а то i больш, як ён трымае. Толькі тады табе i гонар, табе і пашана, тады з табою завядзе хэўру стары Сіўтук. Ён будзе паважаць, радніцца з табою.

ГІрыкідваў Сідар на сваё вока i годнасць хлопца для свае дачкі, ашчадна выпытваў i выведваў, бо тут была тая самая мерка—каб багаты. Характар і хараство? Маладому i гэта на ўме, а ён, Сіўтук, разважае зусім іначай, абы, як кажуць, шапка на галаве, абы рукі ды ногі, абы чалавек, а калі ў гадах—бяда невялікая, затое гаспадар спраўны.

I на гэтай вазе Сідара я многа, ды і вельмі многа, не дацягнуў: не быў я роўны Зоні.

А тут якраз здарыўся Васіль—кавалер з Ельніцкіх хутароў. Гэты «ат сабе хлопец», як яго ахарактарызаваў Сідар, пераступіў парог сіўтуковае хаты. Я ўжо ніяк не мог разабрацца, што робіць бацька для свае дачкі. Васіль меў трыццаць сем год, а Зоня нават на год была маладзейшая за мяне. Калі я прыгледзеўся да яго носа, то праўду кажуць: каб зачапіўся за парог ды на яго не абапёрся, то ўпаў-бы. Да кавалера не прыставаў дарагі касцюм, на галаве парадзелі валасы. I каб да Зоні сватаўся хто іншы, а не ён, то я, пэўна, сышоў-бы з вачэй Сіўтука. Мне не абыходзіла яго плата за маю парабчанскую службу, мне абыходзіла Зоня. Я любіў яе.

У той дзень была вечарынка. Вярнуліся якраз дзяўчаты з фэсту, а хлопцы прывялі му­зыку—кульгавага Пятра з суседняй вёскі. Мы ўсе склаліся па дваццаць грошай і заплацілі яму два злоты, за што ён наймаўся граць усю иоч. Танцавалі на выгане, дзе сыйшлася ўся вясковая моладзь i дзе Пятро на пачатак рэзнуў пару танцаў. Але прытрухаў стары Сіўтук, выглядзеў мяне і, падыйшоўшы крадком, штурхануў, каб ніхто не заўважыў, локцем пад бок.

— Чаго яны таўкуцца на гэтай дзяцеліне?

У мяне-ж падлога, намякні i м. Я пушчу ў хату, чуеш, намякні.

Літасць гаспадара здзівіла мяне. Хто мог падумаць, даць веры, што ён «злітуецца», уважыць моладзь, не будзе палохацца, што на яго панадворку закураць i, не давядзі бог, упадзе іскра пад страху, ды начыста высмаліцца Сідар, спапяляцца ў каморы судзіны з прэлым збожжам i пойдзе з дымам доўгі яго будынак. Так падумалі мы ўсе, ды іначай грошкі думаў сам гаспадар. Ён гэтым днём рабіў усё ва ўгоду Васілю.

Зоня пабегла прыбіраць у хаце. I неўзабаве пад вясёлы гармонік Пятра ўсе агулам рушылі на сіўтукоў двор.

Быў тут і Васіль. Ён, здаецца, змарнеў за адзін гэты дзень. Ён сох па Зоні, увесь час трымаўся каля яе i нават спаважна прайшоў з ёю лёгкі вальс. Але Зоня старанілася яго i, вылучыўшы трапную хвіліну, уцякла ў купку дзяўчат. Васіль пачырванеў: ім, гэтакім багатым кавалерам, ганьбавала Зоня, да якой ён думае прыйсці ў сваты. Аднак яна падабалася яму. Я заўважыў гэта па яго вачах, па яго хадзе, па яго голасу перад ёю. Ён ішоў на рызыку: Зоня пойдзе за яго—-ён багаты, дзе-ж яна дзенецца.

Я, прызнаюся, не ведаў, што рабіць. Я любіў, i першы раз так неспадзявана адбівалі мае шчасце, якім я толькі жыў, аб якім было столькі думак i непакою. А яна? Зоня сарамліва, вінавата глядзела на мяне. Няўжо яна пяшчотна яму засмяецца, прыгорнецца да яго і, сустракаючыся калі-ні-калі, гляне на мяне, як на зусім далёкага, чужога, можа нават з нялюбасцю і агідаю? Няўжо ён прыхіліць да сябе ўсю яе, поўную дзявочасці і хараства? Не, я не ўпушчу сваё шчасце!

Ад гэтае думкі ў мяне адлегла на душы, i я нават быў павесялеў. Можа i не павесялеў, але мне зрабілася як-бы лягчэй.

На брукаваным сіўтуковым панадворку ўсе спыніліся i на нейкі момант сцішыліся. Чакалі Пятра. А калі ён падыйшоў, трохі накульгваючы і ўсё яшчэ граючы вясёлы марш, дзверы ў хату шырока адчыніліся.

Васіля яшчэ на парозе стрэў Сідар і запрасіў на кухню. Я разам з усімі пайшоў у хату, i там забыўся пра ўсё.

Музыка прымасціўся ў покуце на шырокай лаве, закінуў за плячо шырокі рамень i з заліхвацкім пераборам правёў пальцамі па роўчым радку белых гузікаў.

Эх, гармонік! Каго ён не развясельваў і каму ён да жалю не рэзаў маладое сэрца? I кульгавы Пятро спавольна расцягнуў мяхі, лёгка закружыліся вясёлыя пары, зазвінеў, глуха прыстукнуў бубен, прытупнулі ўзапар боты ў такт гармоніка—і злілося ўсё ў адзін густы гуд зычнага смеху, моцнай гутаркі, свавольнай музыкі і грукату падлогі. Расступіліся, паціснуліся ў цёмныя куты даглядныя чабеты, што з-за чужых плячэй цікавалі за непаседлівымі дочкамі, пашыліся назад дзеці — і пашырэў круг.

Я, нядоўга пастаяўшы ў парозе, праціснуўся наперад. Першая полька! Але, на шчасце, Зоня замарудзіла ці можа спадзявалася на мяне—не ішла з кім іншым, ці можа так, не набраўшыся адвагі ці ахвоты, сядзела на лаве трохі ўжо як чужая ад мноства людзей у сваёй хаце. На ёй была чорная спаднічка, кафтанік з кароткімі рукавамі, з белымі канцікамі, з белым каўнерыкам. I гэты не иадта модны ўбор, просты паркалёвы кафтанік, так прылягаў да яе стану, да поўных дзявочых грудзей!.. Чырвоны колер ішоў да яе смуглявага твару.

Я падыйшоў да Зоні. Падняліся чарнявыя тонкія бровы, вочы загарэліся,—яны былі толькі для мяне. Яе спрытная рука лягла на маё плячо—i мы лёгка закружыліся: яна здатная да полькі ды І я не малы аматар.